ĐÃ LÒNG TRI QUÁ THÌ NÊN (2377)
Tri quá 知过 / 知過: Biết lỗi , biết sai.
Trong
Luận ngữ - Tử hãn 论语 - 子罕 có câu:
Quá tất vật đạn cải
过必勿惮改
(Có lỗi chớ nên sợ sửa lỗi)
Trong Thiên tự văn 千字文 của
Chu Hưng Tự 周兴嗣 thời
Nam Triều có câu:
Tri quá tất cải, đắc năng mạc vong
知过必改, 得能莫忘
(Biết lỗi nhất định phải sửa,
khi mình đã có được một điều gì do người ta giúp thì chớ có quên ơn)
Và
trong Tả truyện – Tuyên Công nhị niên 左传 - 宣公二年 có
ghi:
Tấn
Linh Công 晋灵公 làm
những việc không phù hợp với đạo làm vua, thu nặng thuế để tô điểm cho tường
vách cung điện, từ đài cao dùng đạn bắn người, khiến họ phải né tránh. Có một lần,
người đầu bếp nấu món tay gấu chưa chín, Linh Công bèn cho giết ngay, bỏ vào
trong sọt, sai nữ nhân đội trên đầu đi ngang qua triều đình. Triệu Thuẫn 赵盾 và
Sĩ Hội 士会 nhìn
thấy tay của người chết, hỏi nguyên do, cảm thấy lo, chuẩn bị vào cung can
gián. Sĩ Hội nói với Triệu Thuẫn: “Ngài khuyên mà ông ta không nghe, thì không
có người nào có thể tiếp tục khuyên được. Để Sĩ Hội này đi trước, nếu ông ta
không nghe thì lúc đó đến ngài.” Sĩ Hội ba lần vào, đợi ở bậc thềm, Tấn Linh
Công mới gặp. Tấn Linh Công nói rằng:
Ngô tri sở quá hĩ, tương cải chi
吾知所过矣,将改之
(Ta biết lỗi của mình rồi, sẽ sửa chữa)
Sĩ Hội
khấu đầu nói rằng:
Nhân thuỳ vô quá? Quá nhi năng cải, thiện
mạc đại yên.
人谁无过? 过而能改, 善莫大焉
(Con người ai mà không có lỗi
lầm, có lỗi lầm mà sửa được thì có gì tốt hơn điều đó)
http://www.guoxuemeng.com/guoxue/217.html
Đã lòng tri
quá thì nên
Truyền quân lệnh
xuống trướng tiền tha ngay
(“Truyện Kiều” 2377 - 2378)
Tri quá: Biết lỗi.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Hán kỷ: Nhân mạc nan ư tri quá diệc mạc nan
ư cải quá.
漢紀: 人莫難於知過亦難於改過
(Sách
Hán chép: Người ta không gì khó bằng biết lỗi mình, cũng không gì khó bằng biết
đổi lỗi mình)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Bản “Kim Vân Kiều”
(Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, câu 2377 là:
Đã lòng tri quá THỜI nên
Huỳnh Chương Hưng
Quy
Nhơn 24/02/2021