KHỞI NGUYÊN CỦA XUÂN TIẾT
Khởi
nguyên của lễ tết truyền thống cổ xưa có liên quan đến nội dung văn hoá nhân
văn với tự nhiên của tín ngưỡng nguyên thuỷ thời thượng cổ, văn hoá tế tự cùng
thiên tượng, lịch pháp. Theo thành quả nghiên cứu của các nhà Nhân loại học và
Khảo cổ học hiện đại, hai loại tín ngưỡng nguyên thuỷ nhất của nhân loại: một
là tín ngưỡng thiên địa, hai là tín ngưỡng tổ tiên. Lễ tết truyền thống cổ xưa
đa số hình thành vào việc tế tự chọn ngày của người xưa, để tạ thiên địa tạ thần
linh, tạ ân đức của tổ tiên cùng với hoạt động cầu phúc tị tà. Điều mà văn hoá
lễ tết sớm nhất phản ánh đó là tinh thần nhân văn sùng bái tự nhiên, thiên nhân
hợp nhất, thận chung truy viễn, giữ vững gốc nhớ đến nguồn của người xưa; một
loạt những hoạt động tế tự, chứa đựng một nội hàm văn hoá thâm thuý thành kính
khấn cầu, cảm tạ ân đức, lễ nhạc văn minh.
Sự hình thành Tuế tiết 岁节 (niên
tiết 年节) chứa đựng nội dung về phương diện nhân văn triết học
với quy luật tự nhiên. Vào thời đại tảo kì quan sát thiên tượng để xác định thời
gian, “Đẩu bính hồi Dần” 斗柄回寅 (1) là đầu
năm, đó là sự khởi đầu của vạn vật, tất cả tái sinh, mang ý nghĩa mở ra một
vòng luân hồi. Khái niệm “Tuế” 岁, đến từ lịch pháp thời
thượng cổ, “Tuế” 岁tức “Nhiếp Đề” 摄提 (can chi nguyên
thuỷ), lại còn có tên là “Tuế tinh” 岁星, “Thái tuế” 太岁. Trong sự phát triển truyền thừa, đời sau đã đem thuật
ngữ dùng để “kỉ nguyên” 纪元 (tuế 岁) của bộ “Nhiếp Đề” 摄提 đa
âm tiết giản hoá thành một chữ, nó cùng với can chi sau khi giản hoá đều có những
ghi chép quan hệ đối chiếu trong Nhĩ nhã 尔雅 và Sử kí 史记. Như Thái tuế tại
Dần gọi là Nhiếp Đề Cách摄提格, tại Mão gọi là Thiền
Yên 单阏 ...
tại Tí gọi là Khốn Đôn 困敦, tại Sửu gọi là Xích Phấn Nhược 赤奋若 (Nhĩ nhã –
Thích thiên 尔雅 - 释天).
Dùng
can chi kỉ nguyên lấy tháng “kiến Dần” 建寅chuôi
sao Đẩu chỉ phương vị hướng chính đông nghiêng về bắc làm khởi đầu, sau đó thuận
theo sự chuyển động của kim đồng hồ, tuần hoàn lặp đi lặp lại. Trong văn hoá
truyền thống, can chi cùng phương vị cho đến bát quái là liên hệ với nhau. Dần
vị 寅位là Cấn vị 艮位 của hậu thiên bát quái, là phương vị của cuối năm cũ
và đầu năm mới kết giao, đại biểu cho “chung” 终 rồi lại “thuỷ” 始, như trong Dịch
– Thuyết quái truyện 易 - 说卦传 có ghi:
Cấn, đông bắc chi quái dã, vạn vật chi sở
thành chung nhi sở thành thuỷ dã.
艮, 东北之卦也, 万物之所成终而所成始也.
(Cấn là
quẻ của hướng đông bắc, là lúc chung cuộc của vạn vật, mà cũng là lúc khởi đầu
của vạn vật)
Sự vận
hành của 12 tháng, giáp vòng rồi trở lại, tháng 12 cuối năm chỉ phương vị Sửu,
tháng Giêng trở lại phương vị Dần, “Đẩu bính hồi dần”, bước vào vòng tuần hoàn
mới, vạn vật canh tân, năm mới bắt đầu từ đó.
Trong xã hội nông nghiệp truyền thống, đầu năm lập xuân có ý nghĩa quan trọng, đã diễn sinh một loạt những văn hoá tập tục đầu năm có tương quan với nó. Tuy về sau do bởi sự mở rộng chế độ lịch pháp âm dương hợp lịch trong sự phát triển của lịch sử, tiết lệnh và tiết nhật đã phát sinh sự phân li, nhưng nhiều dân tục tiết lệnh vẫn được bảo lưu như cũ. Xuân tiết là do việc tế tự kì niên đầu năm diễn biến mà ra. Thời thượng cổ sau khi nông sự kết thúc, vào đầu của một năm mới, người ta cử hành hoạt động báo tế ân đức thiên địa chúng thần và tổ tiên, xua tà đuổi tai, cầu phúc. Tình hình nghi thức tế tự thời cổ tuy lờ mờ khó hiểu, nhưng vẫn có thể từ trong những tiết nghi của đời sau tìm thấy một số dấu vết cổ tục. Như khu vực bộ phận Lĩnh Nam 岭南 nối tiếp hoạt động tiết nghi xua tà cầu phúc, bái tuế mùng 1 đầu năm cùng những hoạt động tế tổ bái thần long trọng lúc tân niên, do đó có thể thấy dấu tích tế tự cầu phúc đầu năm. Khởi nguyên và sự phát triển của Xuân tiết là một quá trình dần hình thành, được hoàn thiện và phổ cập một cách âm thầm không ai hay biết. Văn hóa xuân tiết được xem là một bộ phận tổ thành trọng yếu của văn hoá truyền thống, phản ánh nội dung văn hoá Trung Hoa bác đại tinh thông, cũng ghi chép nội dung văn hoá sinh hoạt xã hội phong phú nhiều màu sắc của người thời cổ.
Chú của người
dịch
1- Đẩu bính hồi
Dần 斗柄回寅: “Đẩu bính” 斗柄 tức chuôi sao Đẩu. “Dần” 寅
là tháng kiến Dần, tức tháng Giêng âm lịch. Chuôi sao Đẩu về lại vị trí Dần.
Người
xưa lấy sự vận chuyển của chuôi sao Đẩu để tính tháng. Mười hai tháng của một
năm lấy địa chi để gọi, tương ứng với việc đem thiên vực mà chuôi sao Đẩu vận
chuyển phân làm 12. Tháng Giêng, chuôi sao Đẩu ở vào vị trí Dần trong 12 khu vực,
cho nên “Đẩu bính hồi Dần” tức tháng Giêng âm lịch.
https://baike.baidu.com/item/%E6%96%97%E6%9F%84%E5%9B%9E%E5%AF%85/688071
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 15/02/2021
Nguồn
https://baike.baidu.com/item/%E6%98%A5%E8%8A%82/136876