CHỮ 黃 TRONG “KHANG
HI TỰ ĐIỂN”
(tiếp theo)
Trẻ con gọi
là “hoàng khẩu” 黃口. Trong Hoài
Cổ chi phạt quốc, bất sát hoàng khẩu
古之伐國, 不殺黃口
(Xưa khi đánh nước khác, không giết trẻ con)
Trong Cao Dụ chú高誘註 ghi là:
Hoàng khẩu, ấu dã
黃口，幼也
(Hoàng khẩu là trẻ con)
Trong Đường . Khai Nguyên chí 唐 . 開元志 có
ghi:
Phàm nam nữ thuỷ sinh vi hoàng, tứ tuế vi tiểu,
thập lục vi đinh, lục thập vi lão. Mỗi tuế nhất tạo kế thiếp, tam niên nhất tạo
hộ tịch, tức kim chi hoàng sách dã.
凡男女始生為黃, 四歲為小, 十六為丁, 六十為老. 每歲一造計帖, 三年一造戶籍, 即今之黃冊也.
(Phàm
nam nữ khi mới sinh là hoàng, 4 tuổi là tiểu, 16 tuổi là đinh, 60 tuổi là lão.
Mỗi năm đăng kí một lần, 3 năm làm hộ tịch một lần, tức là sách vàng ngày nay)
Mã danh 馬名. Thuý hoàng 翠黃, Phi hoàng 飛黃. Trong Hoài
Thanh long tiến giá, Phi hoàng phục tạo.
靑龍進駕, 飛黃伏皁.
(Thanh long tiến dâng xa giá, Phi hoàng nằm trong chuồng)
Trong Thi – Lỗ tụng 詩 - 魯頌 có
câu:
Hữu Li hữu Hoàng
有驪有黃
(Có ngựa Li có ngựa Hoàng)
Chú rằng:
Hoàng tuynh viết Hoàng
黃騂曰黃
(Ngựa Hoàng tuynh gọi là ngựa Hoàng)
Điểu danh 鳥名. Li hoàng 鵹黃. Trong Nhĩ nhã – Thích điểu 爾雅 - 釋鳥, khi chú về
chim Thương canh倉庚ghi rằng:
Tức Li hoàng dã
即鵹黃也
(Chim Thương canh tức chim Li hoàng)
Hoàng mục 黃目. Đồ đựng rượu. Trong
Lễ - Giao đặc sinh 禮 - 郊特牲 có
ghi:
Hoàng mục, uất khí chi thượng tôn dã. Hoàng
giả, trung dã; mục giả, khí chi thanh minh giả dã.
黃目, 鬱气之上尊也. 黃者, 中也; 目者 , 气之清明者也.
(Hoàng
mục là chiếc tôn loại thượng đẳng đựng rượu ngon mà mùi thơm bốc lên. Hoàng là
sắc của trung ương; mục là khí quan của con người nhận biết được khí thơm trong,
cho nên chiếc tôn đựng rượu gọi là “hoàng mục”)
Đại hoàng 大黃. Tên một loại nỏ.
Trong Thái Công - Lục thao 太公 - 六韜 có
câu:
Hãm kiên bại cường địch, dụng đại hoàng
liên nỗ
陷堅敗强敵, 用大黃連弩
(Công phá thế trận kiên cố đánh bại cường địch, dùng nỏ đại
hoàng bắn liên tiếp)
Trong Sử kí – Lí Quảng truyện 史記 - 李廣傳 có
ghi:
Dĩ đại hoàng xạ kì tì tướng
以大黃射其裨將
(Dùng nỏ đại hoàng bắn tì tướng của quân địch)
Dược danh 藥名. Tên thuốc: Đại
hoàng 大黃, Địa hoàng地黃, Lưu hoàng硫黃, Hùng hoàng雌黃, Thư hoàng雌黃.
Lưu
hoàng 流黃. Tơ ngũ sắc. Cổ thi có câu:
Thiếu phụ chức lưu hoàng (1)
少婦織流黃 (1)
(Thiếu phụ dệt lưu hoàng)
Trong Quảng nhã 廣雅viết là 留黃.
Loại chiếu
trúc ở Cối Kê. Loại chiếu này dâng
lên hoàng thượng ngự dụng, cũng gọi là “lưu hoàng”. Đường thi唐詩 có câu:
Trân điệm lãnh lưu hoàng
珍簟冷流黃
(Đệm quý lạnh chiếu lưu hoàng)
Thiếp hoàng 貼黃 (2). Trong Chính tự
thông正字通 có “thiếp hoàng” 貼黃,
tức “dẫn hoàng” 引黃thời cổ. Theo chế độ triều Đường, chiếu sắc nếu có
thay đổi vẫn dùng giấy vàng phụ thêm bề mặt, trình bày sự việc, thấy ở “tiền
phong bì” 前封皮, gọi là “dẫn hoàng”, đời sau lấy dẫn hoàng làm thiếp
hoàng, không dùng giấy vàng.
Thương hoàng
倉黃. Bộ dạng hoảng hốt cuống cuồng. Trong
Phong thổ kí 風土記có câu:
Đại tuyết bị Nam Việt, khuyển giai
thương hoàng phệ phệ
大雪被南越, 犬皆倉黃吠噬
(Tuyết lớn phủ trùm Nam Việt, bầy chó hoảng hốt sủa
vang)
Trong Ngọc thiên
玉篇 có câu:
Mã bệnh sắc dã
馬病色也
(Sắc của ngựa bị bệnh)
Trong Nhĩ nhã –
Thích hỗ 爾雅 - 釋詁 có
câu:
Huỷ đồi, nguyên hoàng, bệnh dã
虺隤, 元黃, 病也
(Huỷ đồi, nguyên hoàng là bệnh)
Chú rằng:
Giai nhân bệnh chi thông danh, nhi thuyết
giả tiện dĩ vi mã bệnh.
皆人病之通名, 而說者便以爲馬病
(Đều là từ gọi chung bệnh của con người. mà thuyết kia
cho là ngựa bị bệnh)
Trong Thi –
Ngã mã nguyên hoàng (3)
我馬元黃 (3)
(Ngựa của ta mệt mỏi)
(hết)
Chú của người
dịch
1- Thiếu phụ chức
lưu hoàng少婦織流黃: Trong nhạc phủ đời Hán có bài Tương phùng hành 相逢行. Bài này gồm 34 câu, 150 chữ, phô bày, tô điểm sự hưởng
lạc của nhà giàu có. Trong bài có các câu:
Đại phụ chức ỷ la
Trung phụ chức lưu hoàng
Tiểu phụ vô sở vi
Hiệp cầm thướng cao đường
大婦織綺羅
中婦織流黃
小婦無所為
挾琴上高堂
(Cô dâu lớn đang dệt ỷ la
Cô con dâu thứ hai đang dệt lưu hoàng
Cô dâu thứ ba không có việc gì làm
Bèn mang đàn cầm lên nhà trên chuẩn bị đàn)
https://baike.baidu.com/item/%E7%9B%B8%E9%80%A2%E8%A1%8C/22030
2- Thiếp hoàng 贴黄: cũng gọi là
“áp hoàng” 押黄 là
chế độ sửa lỗi sai trên công văn do triều Đường định ra đầu tiên.
Diệp Mộng
Đắc 叶梦得 đời Tống trong Thạch
lâm Yên ngữ 石林燕语quyển 3 viết rằng:
Đường chế, giáng sắc hữu sở canh cải, dĩ chỉ
thiếp chi, vị chi thiếp hoàng. Cái sắc thư dụng hoàng chỉ, tắc thiếp giả diệc
hoàng chỉ.
唐制降敕有所更改以纸贴之谓之贴黄盖敕书用黄纸则贴者亦黄纸
(Theo
chế độ triều Đường, sắc ban xuống có sự thay đổi, dùng giấy để phụ vào, gọi đó
là thiếp hoàng. Bởi sắc thư dùng giấy vàng, nên loại để thiếp cũng là giấy vàng
...)
Tức sắc
thư của triều Đường dùng giấy vàng để viết, khi trên công văn có lỗi sai, nhầm
thì dùng giấy vàng như thế phủ lên bề mặt chỗ sai nhầm. Chế độ này các đời sau
dùng theo.
https://baike.baidu.com/item/%E8%B4%B4%E9%BB%84%E5%88%B6%E5%BA%A6
3- Trong bài Quyển
nhĩ 卷耳 phần Chu Nam 周南ở Kinh Thi,
có 4 chương, chương 2 chương 3 và chương 4 có các câu:
Ngã mã huỷ đồi
我馬虺隤
Ngã mã huyền hoàng
我馬玄黃
Ngã mã đồ hĩ.
我馬瘏矣
(Theo Thi kinh 詩經 bạch thoại
tân giải, Trí Dương xuất bản xã ấn
hành 智揚出版社印行, 2004)
Không
thấy có câu “Ngã mã nguyên hoàng” 我馬元黃.
Ở Khang Hi tự điển bản của Thượng Hải thư cục, in năm 1985 ghi rằng:
Nhĩ nhã – Thích hỗ 爾雅 - 釋詁 :
Huỷ đồi hoàng bệnh dã
虺隤黃病也
Và Trong Thi –
Ngã mã huỷ đồi
我馬虺隤
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 22/01/2021
KHANG HI TỰ ĐIỂN
康熙字典
(Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003)