PHỈ NGUYỀN
SÁNH PHƯỢNG, ĐẸP DUYÊN CƯỠI RỒNG (2212)
Sánh phượng: Trong Thi kinh –
Đại nhã – Quyển a 诗经 - 大雅 - 卷阿, ở chương 7 và 8 có chép:
Phụng hoàng vu phi
Hối hối kì vũ
Diệc tập viên chỉ
Ái ái vương đa cát sĩ
Duy quân tử sử
Mị vu thiên tử
Phụng hoàng vu phi
Hối hối kì vũ
Diệc phụ vu thiên
Ái ái vương đa cát nhân
Duy quân tử mệnh
Mị vu thứ nhân
凤凰于飞
翽翽其羽
亦集爰止
蔼蔼王多吉士
维君子使
媚于天子
凤凰于飞
翽翽其羽
亦傅于天
蔼蔼王多吉人
维君子命
媚于庶人
Chim phụng chim hoàng cùng bay
Khi vỗ cánh phát ra những âm thanh
Thung dung đậu trên cây ngô đồng cao lớn
Bên cạnh Chu vương có rất nhiều hiền tài
Nguyện theo sự sai khiến của Chu Vương
Hi vọng được thiên tử ngợi khen
Chim phụng chim hoàng cùng bay
Khi vỗ cánh phát ra những âm thanh
Rồi bay đến tận trời cao
Bên cạnh Chu Vương có nhiều hiền tài
Nguyện theo sự sai bảo của Chu Vương
Hi vọng được bách tính tán dương
"Phụng hoàng vu phi" 凤凰于飞 tức phụng hoàng cùng bay. Khi phụng hoàng bay, bách điểu cùng bay theo, nguyên chỉ sự ủng hộ tôn sùng của hiền thần đối với Chu Vương. Về sau mượn hình tượng chim phụng và chim hoàng cùng bay để ví phu thê hoà hợp ân ái, thường được dùng để chúc tụng hôn nhân mĩ mãn.
http://blog.sina.com.cn/s/blog_62fc01d90102e0vd.html
Cưỡi rồng: Trong Nghệ văn loại tụ 艺文类聚 của
Âu Dương Tuân 欧阳询 đời Đường quyển 40 có dẫn lời trong Sở quốc tiên hiền truyện 楚国先贤传 của Trương Phương 张方 đời Tấn:
Tôn Tuấn, tự Văn Anh, dữ Lí Nguyên Lễ câu
thú Thái uý Hoàn Yên nữ. Thời nhân vị Hoàn Thúc Nguyên lưỡng nữ câu thừa long,
ngôn đắc tế như long dã.
孙俊, 字文英, 与李元礼俱娶太守桓焉女. 时人谓桓叔元两女俱乘龙, 言得婿如龙也.
(Tôn Tuấn,
tự là Văn Anh, với Lí Nguyên Lễ cùng lấy con gái của quan Thái uý Hoàn Yên. Người
đương thời gọi hai cô gái của Hoàn Thúc Nguyên cưỡi được rồng, ý nói được chàng
rể như rồng)
Thành
ngữ “Thừa long khoái tế” 乘龙快婿 hoặc “Thừa long giai tế” 乘龙佳婿dùng để khen tặng chàng rể của người khác.
(Thành ngữ đại từ điển 成语大词典, Bắc Kinh: Thương vụ ấn thư quán Quốc Tế hữu hạn công ti, 2004)
Trai anh
hùng, gái thuyền quyên
Phỉ nguyền
sánh phượng, đẹp duyên cưỡi rồng
(“Truyện Kiều” 2211 – 2212)
Sánh phượng: Người ta thường dùng từ tổ “phượng hoàng vu phi”,
nghĩa là chim phượng chim hoàng cùng bay với nhau, để nói việc hôn nhân tốt đẹp.
Người đàn ông lấy được vợ đẹp gọi là sánh phượng.
Cưỡi rồng: Lấy chồng sang. Chữ Hán là thừa long. Sách Sơ lược
kí chép: Hoàng Thượng làm Tư đồ cùng với Lý Nguyên Lễ đều lấy con gái quan thái
uý Hoàn Yên, người đời khen hai cô gái đều được
cưỡi rồng.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Tiên hiền truyện: Tôn Tuấn dữ Lý Ưng câu thú
Hoàn Yên nữ, nhân xưng Hoàn Yên nhị nữ câu thừa long.
先賢傳: 孫儁與李膺俱娶桓焉女人稱桓焉二女俱乘龍
(Truyện
Tiên hiền: Ngươi Tôn Tuấn cùng ngươi Lý Ưng đều lấy con gái ông Hoàn Yên, người
ta khen hai cô ấy đẹp duyên như cưỡi rồng)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Người xưa cho rằng “phượng” là chim mái, “hoàng” là chim trống. Với câu “Phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cưỡi rồng này”, vế trước ý nói Từ Hải lấy được Thuý Kiều, vế sau ý nói Thuý Kiều lấy được Từ Hải.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/12/2020