PHẢI CUNG, RÀY ĐÃ SỢ LÀN CÂY CONG (2118)
Câu này lấy điển từ Chiến quốc sách – Sở sách tứ 战国策 - 楚策四:
Dị
nhật giả, Canh Luy dữ Nguỵ Vương xứ kinh đài chi hạ, ngưỡng kiến điểu phi. Canh
Luy vị Nguỵ Vương viết: ‘Thần vị vương dẫn cung hư phát nhi há điểu.’ Nguỵ
Vương viết: ‘Nhiên tắc xạ khả chí thử hồ:’ Canh Luy viết: ‘Khả.” Hữu gian, nhạn
tùng đông phương lai, Canh Luy dĩ hư phát nhi há chi. Nguỵ Vương viết: “Nhiên tắc
xạ khả chí thử hồ?’ Canh Luy viết: ‘Thử nghiệt dã.’ Vương viết: ‘Tiên sinh hà
dĩ tri chi?’ Đối viết: ‘Kì phi từ nhi minh bi. Phi từ giả, cố sang thống dã;
minh bi giả, cửu thất quần dã. Cố sang vị tức, nhi kinh tâm vị (chí) [khứ]dã.
Văn huyền âm, dẫn nhi cao phi, cố sang [liệt nhi] vẫn dã.’
异日者, 更羸与魏王处京台之下, 仰见鸟飞. 更羸谓魏王曰: ‘臣为王引弓虚发而下鸟.’ 魏王曰: ‘然则射可至此乎!’ 更羸曰: ‘可.’ 有间, 雁从东方来, 更羸以虚发而下之. 魏王曰: ‘然则射可至此乎!’ 更羸曰: ‘此孽也.’ 王曰: ‘先生何以知之?’ 对曰: ‘其飞徐而鸣悲. 飞徐者, 故疮痛也; 鸣悲者, 久失群也. 故疮未息而惊心未 (至) [去] 也. 闻弦音, 引而高飞, 故疮 [裂而] 陨也.
(Trước đây, Canh Luy và Nguỵ Vương đi
chơi ở dưới đài cao, ngẩng đầu thấy chim bay. Canh Luy nói với Nguỵ Vương: ‘Thần
chỉ cần kéo dây cung thôi thì có thể khiến chim đang bay rớt xuống.’ Nguỵ Vương
hỏi: ‘Nói như thế, thì tài bắn tên có thể đạt đến mức đó sao?’ Canh Luy đáp rằng:
‘Có thể.’ Một lúc sau, một con chim nhạn từ hướng đông bay tới, Canh Luy kéo
dây cung, chim nhạn đang bay đã rơi xuống đất. Nguỵ Vương bảo rằng: ‘Tài bắn
tên sao thần diệu như thế ?’ Canh Luy đáp: ‘Con chim này bị một vết thương trên
thân.’ Nguỵ Vương lại hỏi: ‘Vì sao tiên sinh biết được?’ Canh Luy đáp rằng:
‘Con chim này bay chậm, tiếng kêu lại bi thiết. Bay chậm là do bởi có vết
thương cũ, tiếng kêu bi thiết là do bởi lạc bầy đã lâu. Vết thương chưa lành mà
trong lòng lại lo sợ, nghe tiếng kéo của dây cung liền kinh hãi bay cao, đến nỗi
vết thương cũ nứt ra, cho nên rơi xuống đất.’
(Quốc
ngữ . Chiến quốc sách 国语 . 战国策: Lí Duy Kì 李维琦hiệu điểm. Nhạc Lộc thư xã, 2006)
Trong Kệ tụng thập tam thủ 偈颂十三首 của
Thích Trí Ngộ 释智遇 đời Tống cũng có câu:
Thương cung chi điểu, kiến khúc mộc nhi
cao phi.
伤弓之鸟, 见曲木而高飞
(Chim một khi đã bị cung bắn làm cho bị thương, nhìn thấy
cây cong cũng sợ hãi mà bay cao)
http://www.zuihao001.com/item/898604.html
Từ điển cố này có thành ngữ “kinh cung
chi điểu” 惊弓之鸟 hoặc
“thương cung chi điểu” 伤弓之鸟 ví người đã bị một lần kinh hãi, gặp phải một chút động
tĩnh nào trong lòng cũng khủng hoảng bất an.
Thiếp như con én lạc đàn
Phải cung, rày đã sợ làn cây cong
(“Truyện Kiều” 2117 – 2118)
Sợ làn cây cong: do câu chữ Hán “Thương cung chi điểu, kiến khúc mộc
nhi cao phi”, nghĩa là “con chim đã bị cái cung làm bị thương thì nhìn thấy cái
cây cong (nó cũng tưởng là cái cung) nên bay cao”. Ý Kiều đã bị lừa dối rồi cho
nên lúc này tuy hoàn cảnh không đáng lo vẫn cứ sợ mình bị lừa lần nữa.
(Đào
Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân
Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
Thuyết
uyển: Thương cung chi điểu kiến khúc mộc nhi cao phi.
說苑:
傷弓之鳥見曲木而高飛
(Sách Thuyết uyển: Chim đã bị cung, thấy
cây cong cũng sợ mà bay cao)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Trong
“Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị
1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn phiên Nôm, câu 2118 là:
Phải cung rày đã sợ BÀN MÁY CUNG
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/11/2020