BIẾT NGƯỜI, BIẾT MẶT, BIẾT LÒNG LÀM SAO
? (2120)
Trong Tăng quảng hiền văn 增廣賢文 có
câu:
Hoạ hổ hoạ bì nan hoạ cốt
Tri nhân tri diện bất tri tâm
畫虎畫皮難畫骨
知人知面不知心
(Vẽ hổ, vẽ được da của hổ chứ khó mà vẽ được khí cốt của
hổ
Biết người, chỉ biết diện mạo của họ chứ khó mà biết được tâm địa của họ)
Cùng đường dù tính chữ tòng
Biết người, biết mặt, biết lòng làm sao?
(“Truyện Kiều” 2119 – 2120)
Trong “Kim Vân
Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
Cổ ngữ: Tri nhân tri diện bất tri tâm.
古語: 知人知面不知心
(Sách
cổ ngữ: Biết người, biết mặt, biết lòng làm sao?)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Tăng quảng hiền văn 增广贤文 còn gọi là Tích
thời hiền văn 昔时贤文, Cổ kim hiền
văn 古今贤文 là tập sách
dành cho lớp vỡ lòng được biên soạn vào khoảng thời Minh. Tên sách được thấy sớm
nhất trong vở hí khúc Mẫu Đơn Đình 牡丹亭 thời
Vạn Lịch 万历 nhà
Minh, theo đó có thể đoán sách được biên soạn thành chậm nhất là thời Vạn Lịch.
Tăng quảng hiền văn thu thập những
cách ngôn, ngạn ngữ cổ kim của Trung Quốc. Về sau, trải qua sự tăng bổ không ngừng
của văn nhân hai thời Minh Thanh mới thành như hiện tại, xưng là Tăng quảng tích thời hiền văn增广昔时贤文, thông
xưng là Tăng quảng hiền văn增广贤文. Về tác giả của
sách chưa thấy có sách nào ghi chép, chỉ biết vào thời Đồng Trị 同治 nhà
Thanh, nho sinh Chu Hi Đào 周希陶 đã tiến hành trùng đính qua.
https://baike.baidu.com/item/%E5%A2%9E%E5%B9%BF%E8%B4%A4%E6%96%87/975763
Câu 2120 này, Nguyễn Du đã dịch từ câu “Tri nhân tri diện, bất tri tâm” trong Tăng quảng hiền văn.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 21/11/2020