SỚM KHUYA KHĂN MẶT LƯỢC ĐẦU (1775)
Cả câu ý nói thân phận người hầu, sớm
khuya hầu hạ chủ.
Khăn:
tức “cân” 巾: lược: tức “trất” 櫛.
Thành ngữ “thị chấp cân trất” 侍執巾櫛 cũng
nói là “chấp cân trất” 執巾櫛, hình dung thê thiếp
hầu hạ chồng, hoặc tì nữ hầu hạ chủ nhân.
Trong Tả truyện – Hi Công nhị thập nhị niên 左传 - 僖公二十二年 có câu:
Quả
nhân chi sử tì tử thị chấp cân trất, dĩ cố tử dã.
寡君之使婢子侍执巾栉, 以固子也
(Vị quân chủ nước tôi sai tì tử hầu hạ
khăn lược cho ngài, là để ngài yên tâm)
Trong Đông quan Hán kỉ - Bảo Tuyên thê truyện 东观汉纪 - 鲍宣妻传 có câu:
Thê
viết: “Đại nhân dĩ tiên sinh tu đức thủ ước, cố sử tiện thiếp thị chấp cân trất.”
妻曰:
“大人以先生修德守约, 故使贱妾侍执巾栉.”
(Người vợ nói rằng: “Phụ thân tiện thiếp
nhân vì thấy tiên sinh tu dưỡng phẩm đức kiên thủ kiệm ước, cho nên mới để tiện
thiếp đến hầu hạ dâng khăn lược cho tiên sinh.”)
Có khi lược bỏ “cân trất” chỉ dùng “thị
chấp”, như trong Hậu Hán thư – Hoàng hậu
kỉ thượng – Đức Minh Mã hoàng hậu 后汉书 - 皇后纪上 - 德明马皇后:
Mỗi
ư thị chấp chi tế, triếp ngôn cập chính sự, đa sở tì bổ, nhi vị thường dĩ gia
tư can.
每於侍执之际辄言及政事, 多所毗补, 而未尝以家私干
(Mỗi khi Mã hoàng hậu hầu hạ Minh Đế,
liền nói những việc có liên quan đến chính sự, đa phần đều có ích, nhưng chưa từng
lấy việc riêng của gia tộc để cầu quan cầu phúc.)
http://www.linuxdiyf.com/cidian/id_127191.html
Sớm khuya khăn mặt lược đầu
Phận con hầu, giữ con hầu dám sai?
(“Truyện
Kiều” 1775 – 1776)
Khăn mặt lược đầu: Khăn lau mặt, lược chải đầu, ý nói Kiều hầu hạ Hoạn
Thư về mặt trang điểm.
(Đào
Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân
Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
Thanh
tục: Bần nữ điển cố vi nhân gia tỳ, duy thị chủ mẫu phụng cân tiết.
清俗:
貧女典雇為人家婢唯侍主母奉巾櫛
(Tục Tầu: Con gái nhà nghèo, bán cho
người ta làm con ở, hầu bà chủ trông coi khăn lược.)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/10/2020