THẾ NÀO LÀ “LIÊN TRÚNG TAM NGUYÊN”
“Liên trúng tam nguyên” 连中三元 là
tình huống dùng để hình dung thi đỗ trong khảo thí khoa cử thời xưa, chỉ một khảo
sinh nào đó trong quá trình tham gia khảo thí, tại Hương thí 乡试, Hội thí 会试 và Điện thí 殿试 cả 3 lần đều đỗ đầu, tức liên tiếp đạt được “giải
nguyên” 解元, “hội nguyên” 会元,
“trạng nguyên” 状元. Cách nói này có lẽ xuất hiện từ đời Tống.
Trong khảo thí khoa cử đời Tống và các
đời sau, người đi học trước tiên tham gia khảo thí tại huyện, phủ, người thông
qua khảo thí xưng là “sinh viên” 生员, tục xưng là “tú
tài” 秀才. Sau khi đỗ tú tài mới được coi là có tư cách tham
gia khảo thí chính thức. Tiếp đó, đầu tiên tham gia “Hương thí” do tỉnh phủ chủ
trì cử hành 3 năm 1 lần, nhân vì cử hành vào mùa thu nên tục xưng là “Thu vi” 秋闱. Kì thi này liên tiếp 3 trường, mỗi trường 3 ngày.
Người đỗ Hương thí xưng là “cử nhân” 举人, đỗ đầu cử nhân
xưng là “giải nguyên” 解元. “Cử nhân” là có tư
cách làm quan, người trúng cử nhân chính thức bước vào giai tầng sĩ đại phu. “Phạm
Tiến trúng cử” 范进中举 trong
tiểu thuyết phúng thích Nho lâm ngoại sử 儒林外史 đời Thanh, có đoạn nói về tình hình Hương thí.
Cử nhân thông qua Hương thí, tháng 3
năm sau tham gia “Hội thí” 会试và “Điện thí” 殿试 cử
hành tại kinh sư. Hội thí do Lễ bộ cử hành tại Cống viện 贡院, cũng xưng là “Xuân vi” 春闱.
Cũng như vậy, thi liên tiếp 3 trường, mỗi trường 3 ngày, do Hàn lâm hoặc Nội
các Đại học sĩ làm chủ khảo. Người thi đỗ Hội thí xưng là “cống sĩ” 贡士, đỗ đầu cống sĩ xưng là “hội nguyên” 会元. “Cống sĩ” có thể tham gia “Điện thí” cử hành vào
tháng 4. Điện thí là cấp cuối cùng của khảo thí khoa cử, do hoàng đế đích thân
chủ trì và ra đề, đồng thời định ra thứ tự. Theo lời kể, chế độ Điện thí sớm nhất
bắt đầu từ thời Võ Tắc Thiên 武则天. Điện thí chỉ khảo
1 đề, khảo đề là đối sách, thời gian 1 ngày. Nhìn chung Điện thí không đánh rớt
mà chỉ là sắp xếp thứ tự, tên được ghi vào danh sách xưng là “giáp bảng” 甲榜, cũng gọi là “kim bảng” 金榜.
Gọi là “kim bảng đề danh” 金榜题名 tức chỉ sự việc này. Cụ thể phân làm 3 giáp, nhất giáp
chỉ lấy 3 người, đầu tiên là “trạng nguyên” 状元,
thứ nhì là “bảng nhãn” 榜眼và thứ ba là “thám
hoa” 探花. Số còn lại phân vào nhị giáp và tam giáp.
Văn khoa thi được “liên trúng tam nguyên” quả thực là tương đối khó. Theo sử liệu ghi chép, đếm từ các đời, tổng cộng xuất hiện qua tình hình 17 lần “liên trúng tam nguyên”, trong đó có 2 lần “liên trúng tam nguyên” võ khoa.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 26/10/2020
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013