“BAN CƠ” TRONG CÂU CHUYỆN “BAN CƠ ĐOÀN PHIẾN” LÀ AI
Điển xuất từ Hán thư – Ngoại thích truyện 汉书 - 外戚传.
Thời Tây Hán, có một cô gái họ Ban 班, dung mạo xinh đẹp, đa tài đa nghệ, giỏi làm thơ làm văn. Khi Hán Thành Đế Lưu Ngao 汉成帝刘骜 lên ngôi, cô được tuyển vào cung, hoàng đế rất sủng ái, phong làm Tiệp dư 婕予 (nữ quan danh trong cung). Về sau, Hán Thành Đế sủng ái mĩ nhân Triệu Phi Yến 赵飞燕, Ban tiệp dư bị lãnh đạm, ngay cả Hứa hoàng hậu cũng bị thất sủng. Để củng cố địa vị chuyên sủng của mình, Triệu Phi Yến dâng sàm ngôn trước mặt hoàng đế, vu cáo Hứa hoàng hậu và Ban tiệp dư ngầm dùng vu thuật ở hậu cung, trù ếm hoàng đế. Hoàng đế đại nộ, phế Hứa hoàng hậu. Ban tiệp dư đôi ba lần biện minh mình vô tội, nên hoàng đế không xử phạt. Ban tiệp dư nghĩ đến Triệu Phi Yến ngông nghênh càn rỡ, ngày tháng dài nhất định sẽ gặp phải sự ám hại của bà ta, sợ ngay cả tính mạng mình cũng không giữ được. Thế là Ban tiệp dư thỉnh cầu được đến cung Trường Tín 长信 hầu hạ thái hậu, rời khỏi hoàng đế.
Sau khi Ban tiệp dư đến cung Trường
Tín, hồi tưởng những ngày phồn hoa náo nhiệt bên cạnh hoàng đế, đối với cảnh
thê lương tịch mịch trước mắt, trong lòng bất bình. Ban tiệp dư đã viết ra bài Oán ca hành 怨歌行, bày tỏ nỗi oán hận trong lòng. Trong thơ viết rằng:
Tân chế Tề hoàn tố
Tiên khiết như sương tuyết
Tài thành hợp hoan phiến
Đoàn viên tự minh nguyệt
Xuất nhập quân hoài tụ
Động dao vi phong phát
Thường khủng thu tiết chí
Lương phong đoạt viêm nhiệt
Khí quyên khiếp tứ trung
Tư tình trung đạo tuyệt
新制齐纨素
鲜洁如霜雪
裁成合欢扇
团圆似明月
出入君怀袖
动摇微风发
常恐秋节至
良风夺炎热
弃捐箧笥中
思情中道绝
(Lụa tốt đất Tề vừa mới cắt ra
Trắng như sương như tuyết
Làm thành chiếc
quạt hợp hoan
Tròn tròn như trăng sáng
Quạt ra vào bên cạnh chàng
Khi quạt lên gió mát đến
Chỉ sợ khi mùa thu đến
Gió mát thay cái nóng mùa hè
Quạt sẽ bị cất trong rương
Tư tình ngày trước cũng nửa đường đứt đoạn)
Người đời sau dùng điển cố “Ban Cơ đoàn phiến” để hình dung bị thất sủng, gặp phải cảnh ngộ lãnh đạm; cũng dùng để biểu hiện sự lạnh lẽo cô tịch, tình cảm thê lương ai oán. Cũng có thể dùng “đoàn phiến” 团扇 hoặc “Ban nữ phiến” 班女扇 để chỉ vầng trăng sáng.
Chú của người dịch
Bài
Oán ca hành 怨歌行 có tư liệu khác với trong nguyên tác:
Tân liệt
Tề hoàn tố
Hạo khiết như
sương tuyết
Tài tác
hợp hoan phiến
Đoàn đoàn tự minh nguyệt
Xuất nhập quân hoài tụ
Động dao vi phong phát
Thường khủng thu tiết chí
Lương tiên đoạt viêm nhiệt
Khí quyên khiếp tứ trung
Ân tình trung đạo
tuyệt
新裂齐纨素
皓洁如霜雪
裁作合欢扇
团团似明月
出入君怀袖
动摇微风发
常恐秋节至
良飆夺炎热
弃捐箧笥中
恩情中道绝
https://baike.baidu.com/item/%E6%80%A8%E6%AD%8C%E8%A1%8C/16997
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 05/10/2020
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013