TRƯỜNG BÌNH
CHI CHIẾN
(kì 3)
秦数败赵兵, 廉颇坚壁不出. 赵王以颇失亡多而更怯不战, 怒, 数让之 (1). 应侯又使人行千金于赵为反间, 曰: “秦之所畏, 独畏马服君之子赵括为将耳! 廉颇易与, 且降矣!”赵王遂以赵括代颇将. 蔺相如曰: “王以名使括, 若胶柱鼓瑟耳 (2). 括徒能读其父书传, 不知合变也.”王不听. 初, 赵括自少时学兵法, 以天下莫能当; 尝与其父奢言兵事, 奢不能难, 然不谓善. 括母问其故, 奢曰: “兵, 死地也, 而括易言之. 使赵不将括则已; 若必将之, 破赵军者必括也.”及括将行, 其母上书, 言括不可使. 王曰: “何以?”对曰: “始妾事其父, 时为将, 身所奉饭而进食者以十数, 所友者以百数, 王及宗室所赏赐者, 尽以与军吏士大夫; 受命之日, 不问家事. 今括一旦为将, 东乡而朝, 军吏无敢仰视之者; 王所赐金帛, 归藏于家, 而日视便利田宅可买者买之. 王以为如其父, 父子异心, 愿王勿遣!”王曰: “母置之, 吾已决矣!” 母因曰: “即如有不称, 妾请无随坐!”赵王许之.
Phiên âm
Tần sổ bại Triệu
quân, Liêm Pha kiên bích bất xuất. Triệu Vương dĩ Pha thất vong đa nhi cánh khiếp
bất chiến, nộ, sổ nhượng chi (1). Ứng Hầu hựu sử nhân hành thiên kim vu Triệu vi
phản gián, viết: “Tần chi sở uý, độc uý Mã Phục Quân chi tử Triệu Quát vi tướng
nhĩ! Liêm Pha dị dữ, thả hàng hĩ!” Triệu Vương toại dĩ Triệu Quát đại Pha tướng.
Lận Tương Như viết: “Vương dĩ danh sử Quát, nhược giao trụ cổ sắt nhĩ (2).
Quát đồ năng độc kì phụ thư truyền, bất tri hợp biến dã.” Vương bất thính. Sơ,
Triệu Quát tự thiếu thời học binh pháp, dĩ thiên hạ mạc năng đương; thường dữ
kì phụ Xa ngôn binh sự, Xa bất năng nan, nhiên bất vị thiện. Quát mẫu vấn kì cố,
Xa viết: “Binh, tử địa dã, nhi Quát dị ngôn chi. Sử Triệu bất tướng Quát tắc
dĩ; nhược tất tướng chi, phá Triệu quân giả tất Quát dã.” Cập Quát tương hành,
kì mẫu thướng thư, ngôn Quát bất khả sử. Vương viết: “Hà dĩ?” Đối viết: “Thuỷ
thiếp sự kì phụ, thời vi tướng, thân sở phụng phạn nhi tiến thực giả dĩ thập số,
sở hữu giả dĩ bách số, Vương cập tông thất sở thưởng tứ giả tận dĩ dữ quân lại
sĩ đại phu; thụ mệnh chi nhật, bất vấn gia sự. Kim Quát nhất đán vi tướng, đông
hướng nhi triều, quân lại vô cảm ngưỡng thị chi giả; Vương sở tứ kim bạch, quy
tàng vu gia, nhi nhật thị tiện lợi điền trạch khả mãi giả mãi chi. Vương dĩ vi
như kì phụ, phụ tử dị tâm. Nguyện Vương
vật khiển!” Vương viết: “Mẫu trí chi, ngô dĩ
quyết hĩ!” Mẫu nhân viết: “Tất như hữu bất xứng, thiếp thỉnh vô tuỳ toạ!”
Triệu Vương hứa chi.
Chú thích
1- Nhượng 让: chỉ trích, quở trách.
2- Giao trụ cổ sắt 胶柱鼓瑟:
Trụ 柱: thanh gỗ ngắn trên
cây đàn sắt dùng để điều chỉnh âm thanh. Sắt 瑟: một loại nhạc khí cổ. Dùng keo niêm chặt trụ đàn lại
rồi mới đàn, trụ đàn không thể chuyển động, không cách nào để điều chỉnh âm
thanh. Ý nói cố chấp câu nệ, không biết linh hoạt biến thông.
Dịch nghĩa
Quân Tần mấy lần đánh bại quân Triệu, Liêm Pha liền hạ lệnh
cố thủ không xuất chiến. Triệu Vương cho rằng Liêm Pha sau khi bị tổn thất nặng
càng khiếp sợ không dám nghinh chiến, nên tức giận, nhiều lần quở trách Liêm
Pha. Lúc bấy giờ Ứng Hầu Phạm Thư lại phái người mang ngàn lượng vàng đến Triệu
để thực hiện kế phản gián, đi các nơi phao tin rằng: “Người mà nước Tần sợ đó
là con của Mã Phục Quân Triệu Xa - Triệu Quát làm Đại tướng. Liêm Pha thì dễ đối
phó, chẳng bâo lâu nữa ông ta sẽ đầu hàng!” Triệu vương sau khi nghe được bèn
nhậm dụng Triệu Quát thay Liêm Pha thống lĩnh quân đội. Lận Tương Như can rằng:
“Đại vương nhân vì Triệu Quát có danh vọng mà trọng dụng ông ấy, điều đó giống
như dùng keo niêm dính trụ đàn rồi đàn. Triệu Quát chỉ biết khư khư đọc binh
thư của phụ thân truyền lại, mà không biết tuỳ cơ ứng biến trên chiến trường.”
Triệu Vương không nghe. Ban đầu, Triệu Quát lúc còn nhỏ theo học binh pháp, đã
tự cho trong thiên hạ không có ai sánh lại với mình. Từng có lần Triệu Quát
cùng phụ thân Triệu Xa bàn luận binh pháp, Triệu Xa không làm khó được Triệu
Quát, nhưng Triệu Xa trước sau cũng không khen Triệu Quát có tài. Mẫu thân của
Triệu Quát hỏi nguyên nhân, Triệu Xa đáp rằng: “Đem binh đánh trận là ra khỏi
chỗ sống mà vào chỗ chết. Thế mà Triệu Quát khi nói ra luôn tuỳ tiện. Nước Triệu
không dùng nó làm Đại tướng thì thôi, nếu nhất định dùng nó, thì người diệt
quân Triệu chính là Triệu Quát.” Đến lúc Triệu Quát xuất phát, mẫu thân của ông
lập tức dâng thư lên Triệu Vương, chỉ ra Triệu Quát không thể gánh vác nhiệm vụ
quan trọng. Triệu Vương hỏi: “Vì sao như thế?” Mẫu thân của Triệu Quát đáp rằng:
“Năm đó khi thần thiếp hầu phụ thân của Triệu Quát, lúc ông ấy làm Đại tướng, ông
ấy đích thân bưng bát cơm mời mấy chục người, bạn bè của ông ấy có mấy trăm người.
Đại vương và tông thất vương tộc ban thưởng cho ông ấy, ông ấy đem toàn bộ phân
phát lại cho tướng sĩ và những người chung quanh. Từ ngày ông ấy tiếp nhận mệnh
lệnh thì không hỏi gì đến việc nhà. Còn Triệu Quát vừa mới nhậm chức Đại tướng,
đã ngồi cao nơi hướng đông tiếp nhận bái kiến, quân quan lớn nhỏ không ai dám
ngẩng đầu nhìn nó. Đại vương ban thưởng vàng bạc lụa là cho nó, nó đem toàn bộ
cất ở nhà, hàng ngày đi quan sát có ruộng tốt nhà đẹp có thể mua được liền mua.
Đại vương cho rằng nó giống phụ thân của nó, kì thực hai cha con dụng tâm hoàn
toàn khác nhau. Xin Đại vương tuyệt đối chớ phái nó đi.” Triệu Vương nói rằng:
“Lão thái thái chớ có nói nữa. Ta đã quyết định rồi.” Mẫu thân Triệu Quát liền nói: “Lỡ một mai Triệu
Quát xảy ra sai lầm nào, xin đại vương không làm liên luỵ đến thần thiếp.” Triệu
Vương đồng ý lời thỉnh cầu của mẫu thân Triệu Quát.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 09/9/2020
Nguồn
TƯ TRỊ THÔNG GIÁM
资治通鉴
Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光
Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武
Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật