Dịch thuật: Mã ngữ (Duyệt Vi Thảo Đường bút kí)

马语

交河老儒及润础, 雍正乙卯乡试. 晚至石门桥, 客舍皆满, 唯一小屋, 窗临马枥, 无肯居者, 姑解装焉. 群马跳踉, 夜不得寐. 人静后, 忽闻马语. 及爱观杂书, 先记宋人说部中有堰下牛语事, 知非鬼魅, 屏息听之. 一马曰: “今日方知忍饥之苦. 生前所欺隐草豆钱, 竟在何处?” 一马曰: “我辈多由圉人转生, 死者方知, 生者不悟, 可为太息.” 众马皆呜咽. 一马曰: “冥判亦不甚公, 王五何得为犬?” 一马曰: “冥卒曾言之, 渠一妻二女并淫滥, 尽盗其钱与所欢, 当罪之半矣.” 一马曰: “信然, 罪有轻重, 姜七堕豕身, 受屠割, 更我辈不若也.” 及忽轻嗽, 语遂寂. 及恒举以戒圉人.

                                    (纪昀 - 阅微草堂笔记)

Phiên âm

MÃ NGỮ

          Giao Hà lão nho Cập Nhuận Sở, Ung Chính Ất Mão hương thí. Vãn chí Thạch Môn Kiều, khách xá giai mãn, duy nhất tiểu ốc, song lâm mã lịch, vô khẳng cư giả, cô giải trang yên. Quần mã khiêu lương, dạ bất đắc mị. Nhân tĩnh hậu, hốt văn mã ngữ. Cập ái quan tạp thư, tiên kí Tống nhân thuyết bộ trung hữu yển hạ ngưu ngữ sự, tri phi quỷ mị, bính tức thính chi. Nhất mã viết: “Kim nhật phương tri nhẫn cơ chi khổ. Sinh tiền sở khi ẩn thảo đậu tiền, cánh tại hà xứ?” Nhất mã viết: “Ngã bối đa do ngữ nhân chuyển sinh, tử giả phương tri, sinh giả bất ngộ, khả vi thái tức.” Chúng mã giai ô ế. Nhất mã viết: “Minh phán diệc bất thậm công, Vương Ngũ hà đắc vi khuyển?” Nhất mã viết: “Minh tốt tằng ngôn chi, cừ nhất thê nhị nữ tịnh dâm lạm, tận đạo kì tiền dữ sở hoan, đương tội chi bán hĩ.” Nhất mã viết: “Tín nhiên, tội hữu khinh trọng, Khương Thất đoạ thỉ thân, thụ đồ cát, cánh ngã bối bất nhược dã.” Cập hốt khinh thấu, ngữ toại tịch. Cập hằng cử dĩ giới ngữ nhân.

                                                    (Kỉ Vân – Duyệt Vi Thảo Đường bút kí)

Dịch nghĩa

LỜI CỦA NGỰA

          Nho sinh Cập Nhuận Sở huyện Giao Hà vào năm Ất Mão niên hiệu Ung Chính thứ 13 tham gia thi hương. Buổi tối nọ đến Thạch Môn Kiều, quán trọ đều hết chỗ, chỉ còn một gian phòng nhỏ, cửa số gần chuồng ngựa nên chẳng ai chịu trọ. Cập Nhuận Sở không còn cách nào đành miễn cưỡng ở. Bầy ngựa trong chuồng không chịu yên, khiến Cập Nhuận Sở cả đêm không ngủ được. Lúc đêm đã khuya vắng tiếng người, bỗng nghe có tiếng bầy ngựa nói chuyện với nhau. Cập Nhuận Sở vốn thích đọc những sách giải trí, nhớ lại trước đây có xem qua quyển tiểu thuyết do người thời Tống viết, thuật lại câu chuyện trâu nói ở dưới đập, biết rằng đây chẳng phải là loài yêu mị tác quái, bèn nín thở lén nghe. Một con ngựa nói: “Nay mới biết bị đói thật là khó chịu, lúc trước cắt xén tiền cỏ tiền đậu, rốt cuộc rồi cũng không biết ở đâu?” Một con ngựa khác nói: “Chúng ta đa số đều từ là người nuôi ngựa chuyển kiếp đầu thai, chết đi mới biết, sinh thời không tỉnh ngộ, quả thực đáng than trách.” Cả bầy ngựa nức nở. Một con ngựa nói: “Phán quyết của âm ti cũng rất không công bằng, Vương Ngũ sao lại chuyển kiếp đầu thai được làm chó?” Một con ngựa khác nói: “Bọn tốt lệ âm ti từng nói, vợ và hai người con gái của ông ta chẳng phải là hạng đứng đắn gì, họ lấy trộm tiền của ông ta vui cùng những kẻ mà họ ưa thích, cho nên tội của ông ta chỉ còn có một nửa.” Lại một con ngựa nữa nói: “Rõ ràng là như thế, tội cũng có loại nặng nhẹ. Khương Thất chuyển kiếp đầu thai làm heo, phải chịu nỗi khổ bị cắt xẻo, chẳng được như chúng ta.” Cập Nhuận Sở bỗng ho nhẹ một tiếng, bầy ngựa bèn im bặt không nói nữa. Về sau Cập Nhuận Sở thường lấy câu chuyện này để khuyên răn những người nuôi ngựa.

Chú của người dịch

Kỉ Vân 纪昀 (1724 – 1805): tự Hiểu Lam 晓岚, một tự khác là Xuân Phàm 春帆, về già có hiệu là Thạch Vân 石云, đạo hiệu Quán Dịch Đạo Nhân 观弈道人, người huyện Hiến 献 Trực Lệ 直隶 (nay là thành phố Thương Châu 沧州 Hà Bắc 河北).

Kỉ Vân là chính trị gia, văn học gia đời Thanh, quan viên thời Càn Long 郓隆, giữ qua các chức Tả đô ngự sử, Binh bộ Thượng thư, Lễ bộ Thượng thư, Hiệp biện Đại học sĩ gia Thái tử Thái bảo, từng nhậm chức Tổng toản tu biên soạn bộ Tứ khố toàn thư 四库全书.

Kỉ Vân học rộng biết nhiều, bác lãm quần thư, giỏi thơ cùng biền văn, đặc biệt sở trường về khảo chứng huấn hỗ. Lúc trẻ tài hoa dồi dào, huyết khí phương cương, về già thế giới nội tâm của ông ngày càng khép lại. Duyệt Vi Thảo Đường bút kí là sản vật của tâm cảnh đó. Thơ văn của ông được môn nhân sưu tập, biên thành bộ Kỉ Văn Đạt Công di tập 纪文达公遗集.

Tháng 2 năm Gia Khánh 嘉庆 thứ 10 (năm 1805), Kỉ Vân bệnh và qua đời. Nhân 2 câu trong “Gia Khánh đế ngự tứ bi văn” 嘉庆帝御赐碑文

Mẫn nhi hiếu học khả vi văn

Thụ chi dĩ chính vô bất đạt

敏而好学可为文

授之以政无不达

(Siêng năng ham học có thể làm văn

Giao cho chính sự không việc gì là không đạt)

nên khi mất, ông có tên thuỵ là Văn Đạt 文达.

Duyệt Vi Thảo Đường bút kí 阅为草堂笔记 : tổng cộng hơn 38 vạn chữ, 24 quyển, toàn sách chi là 5 mục lớn, gồm:

          - Loan Dương tiêu hạ lục 滦阳消夏录 6 quyển

          - Như thị ngã văn 如是我闻 4 quyển

          - Hoè Tây tạp chí 槐西杂志 4 quyển

          - Cô vọng thính chi 姑妄听之 4 quyển

          - Loan Dương tục lục 滦阳续录 6 quyển

biên soạn liên tục từ năm Càn Long thứ 54 (năm 1789) đến năm Gia Khánh thứ 3 (năm 1798) mới hoàn thành. Năm Gia Khánh thứ 5 (1800) môn nhân của ông là Thịnh Tài Ngạn 盛财彦 tập hợp san khắc ấn hành.

          Toàn sách chủ yếu ghi chép những chuyện liên quan đến hồ li thần quỷ,  mục đích ở chỗ khuyến thiện trừng ác. Tuy không thiếu những giáo thuyết nhân quả báo ứng, nhưng thông qua miêu tả, đã phản ánh được sự hủ bại và hắc ám của xã hội phong kiến.

          Theo http://baike.baidu.com/item

                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 21/6/2020

Nguồn

DUYỆT VI THẢO ĐƯỜNG BÚT KÍ

阅为草堂笔记

(Thanh) Kỉ Vân 纪昀biên soạn

Phương Hiểu 方晓 chú dịch

Vũ Hán . Sùng Văn thư cục xuất bản, 2007