DÂNG THƯ, ĐÃ
THẸN NÀNG OANH (671)
Nàng Oanh: tức Đề Oanh 缇萦,
người thời Tây Hán, trú tại Sơn Đông 山东, con gái út trong số
5 người con gái của Thuần Vu Ý 淳于意. Nghị lực và sự
dũng cảm của nàng không những cứu phụ thân thoát khỏi nhục hình, mà còn khiến
cho Hán Văn Đế 汉文帝 cảm
động, nhân đó Hán Văn Đế đã phế bỏ loại nhục hình tàn khốc.
Theo Sử kí – Hán Văn Đế bản kỉ 史记 - 汉文帝本纪:
Tháng 5
năm Hán Văn Đế 汉文帝thứ 13, Thái thương lệnh 太仓令 nước Tề là Thuần
Vu Ý 淳于意 phạm tội phải chịu nhục hình, bị bắt đưa về Trường An
长安. Thái lệnh công chỉ không có con trai, chỉ có 5 người
con gái. Trước lúc bị đưa đi, Thái lệnh công trách các con gái rằng:
- Sinh con không có con trai, chỉ toàn con
gái, khi gặp phải việc gấp, không được ích gì.
Cô gái
út là Đề Oanh thương tâm than khóc, theo cha đến Trường An. Nàng dâng thư lên,
nói rằng:
- Phụ thân của tiểu thiếp làm quan, người nước
Tề đều ca tụng là công bình liêm khiết. Nay phạm tội bị nhục hình, tiểu thiếp
đau buồn, nếu người mất đi thì không thể sống lại, nếu thân thể bị hình phạt
thì chi thể không thể liền lại. Tuy muốn người ta sửa lỗi lầm để làm con người
mới thì cũng có cách nào. Tiểu thiếp nguyện làm nô tì ở phủ quan chuộc tội cho
phụ thân, để phụ thân có thể tự sửa lỗi lầm.
Thư của
Đề Oanh dâng lên hoàng đế, hoàng đế thương cảm bèn hạ chiếu nói rằng:
Nghe nói vào thời Ngu thị, vẽ mũ áo của người
bị tội, khác với người bình thường, lấy đó để tội phạm xấu hổ, khiến dân chúng
không vi phạm pháp lệnh. Đó là do nguyên nhân gì? Ấy là do chính trị cực trong
sáng. Hiện pháp lệnh quy định ba loại nhục hình, thế mà sự việc của gian phạm
không thể cấm chỉ, cái sai là ở chỗ nào? Có phải là do bởi ta đức mỏng, việc
giáo hoá không rõ ràng chăng? Ta tự mình cảm thấy hổ thẹn, cho nên dân chúng mà
huấn đạo không tốt, ngu muội vô tri cứ bị rơi vào lưới pháp luật. Trong “Kinh
Thi” có câu:
Bậc quân tử hoà ái gần người
Đó là cha mẹ của dân
Hiện người
có lỗi không được giáo dục mà lại bị hình phạt, muốn sửa lỗi hướng thiện, cũng
chẳng có đường mà đi. Ta vô cùng thương cảm. Hình phạt nặng, đến mức chặt đứt
chi thể, khắc vào da thịt, suốt đời không thể khôi phục lại được, ấy là đau khổ
tột cùng lại không có đạo đức, sao phù hợp với ý của bậc làm cha mẹ của dân.
Nên phế bỏ nhục hình đi.
Sau
khi các đại thần thương nghị, nhục hình được đổi sang hình thức đánh gậy. Tội vốn
bị chặt chân đổi sang đánh 500 gậy; tội xẻo mũi đổi sang đánh 300 gậy. Hán Văn
Đế chính thức phế bỏ nhục hình. Như vậy, Đề Oanh đã cứu được phụ thân.
Dâng thư, đã thẹn nàng Oanh
Lại thua ả Lý bán mình hay sao?
(“Truyện Kiều” 671 - 672)
Nàng Oanh: Hán thư
chép cha nàng Đề Oanh phạm tội, nàng dâng thư lên vua Hán Văn Đế xin chuộc tội
cho cha, vua cảm động lòng hiếu của nàng, tha tội cho cha nàng.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Hán thư: Đề Oanh thượng thư vị phụ đại tử tội,
Lý Ký mại thân tô gia nạn.
漢書: 緹縈上書為父代罪李寄賣身蘇家難
(Sách Hán: Nàng Đề Oanh dâng
thư thay tội chết cho cha. Nàng Lý Ký bán mình gỡ nạn cho nhà)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/5/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật