得足与得闲
人生待足何时足 (1), 未老得闲始是闲 (2).
(小窗幽记)
ĐẮC
TÚC DỮ ĐẮC NHÀN
Nhân sinh đãi túc hà thời túc (1),
vị lão đắc nhàn thuỷ thị nhàn (2).
(Tiểu song u kí)
Chú thích
1- Đãi túc 待足: đợi có được đầy
đủ.
2- Đắc nhàn 得闲: có được sự
thanh nhàn, thanh thản.
Thuỷ thị 始是: mới là.
Dịch nghĩa
CÓ ĐỦ VÀ ĐƯỢC NHÀN
Người sống
trên thế gian nếu nhất định phải có được sự đầy đủ, rốt cuộc đến bao giờ mới có
thể được đầy đủ chân chính? Lúc chưa già yếu mà có thể có được tâm cảnh thanh
nhàn, thì đó mới là thanh nhàn chân chính.
Phân tích và
thưởng thức
“Nhân
sinh đãi túc hà thời túc”, con người luôn hi vọng luôn được đầy đủ, nhưng rốt
cuộc đến bao giờ mới có thể có được đầy đủ chân chính? Chu Tải Dục 朱载堉 đời
Minh trong Sơn pha dương – Thập bất túc 山坡羊 - 十不足 có
viết rằng:
Con người khi có được cái ăn cái mặc, lại muốn
lầu cao, vợ đẹp, ngựa giỏi với gia đinh, sau đó thăng đại quan, đăng đế vị, làm
thần tiên.
Tản
khúc này có thể nói là ý kiến sâu sắc, khắc hoạ sinh động sự truy cầu của con
người với lòng tham vô đáy. Con người sống trên đời không thể không có truy cầu,
nhưng truy cầu vì nhân loại cũng là vì mình, cuộc sống sẽ tốt đẹp hơn. Có như vậy
tâm mới không bị vật sai khiến, lòng ham muốn khó lấp đầy.
Kì thực, với sinh mệnh ngắn ngủi, chỉ có sự thoả mãn
tâm linh mới là sự thoả mãn chân chính, không bị vật dục sai khiến để phải sống
được một cuộc sống căng thẳng khổ đau. Hiểu được đạo lí này, chúng ta mới có thể
tuỳ thời giữ được tâm cảnh thanh nhàn, sống một cuộc sống tự do tự tại. Đương
nhiên, tự do này phải kiến lập trên cơ sở hiểu rõ bản chất của cuộc sống, chứ
không phải theo sóng mà trôi, tiêu cực vô vi.
Phụ lục của
người dịch
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do
Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho
gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được
xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
Toàn
sách được chia làm 12 quyển:
quyển 1: tập
tỉnh 集醒 quyển 2: tập
tình 集情 quyển 3: tập
tiễu 集峭
quyển 4: tập
linh 集灵 quyển 5: tập
tố 集素 quyển 6:
tập cảnh 集景
quyển 7: tập
vận 集韵 quyển 8: tập
kì 集奇 quyển 9:
tập ỷ 集绮
quyển 10: tập
hào 集豪 quyển 11: tập
pháp 集法 quyển 12: tập
thiến 集倩
Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi
Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thư cục xuất bản năm 2007, sách
này không chia thành 12 quyển như ở
trên.
Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639):
văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇,
hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭
Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông
minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời.
Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn
sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘
suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ
bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất
nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集 truyền đời.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 11/5/2020
Nguyên tác
ĐẮC TÚC DỮ ĐẮC
NHÀN
得足与得闲
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật