VỀ TÁC GIẢ BÀI “MẪN NÔNG THI”
Sừ hoà nhật đương ngọ
Hãn trích hoà hạ thổ
Thuỳ tri bàn trung xan
Lạp lạp giai tân khổ
锄禾日当午
汗滴禾下土
谁知盘中餐
粒粒皆辛苦
(Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi giọt giọt rơi xuống ruộng lúa
Ai biết rằng trên mâm cơm kia
Từng hạt từng hạt đều cay đắng)
Mọi người
thường lấy bài thơ trên để ca ngợi nhân dân lao động, và cũng thường lấy nó để
dạy con cháu. Nhưng tác giả của bài thơ đó rốt cuộc là ai, đến nay vẫn là một
bí ẩn.
Cách
nói truyền thống là: bài Sừ hoà nhật
đương ngọ 锄禾日当午 này là Mẫn nông nhị thủ 悯农二首 cũng là 1 trong 2 bài ở Cổ phong nhị thủ 古风二首 sáng
tác của Lí Thân 李绅 (772
– 846), thi nhân thời Đường. Lí Thân người Vô Tích 无锡 Giang Tô 江苏, tự Công Thuỳ 公垂,
ông không chỉ là một trong những người đề xướng phong trào Tân nhạc phủ thời
Trung Đường, mà còn là người thực tiễn sớm nhất biên soạn thơ Tân nhạc phủ, từng
vì xúc nộ quyền quý mà bị giam vào ngục. Sáng tác của Lí Thân có Nhạc phủ tân đề 乐府新题 20 bài, thi
phong của ông trực tiếp sản sinh ảnh hưởng đến thơ Tân nhạc phủ của Nguyên Chẩn
元稹, Bạch cư Dị 白居易.
Nhưng
có người cho rằng, bài thơ này là sáng tác của Nhiếp Di Trung 聂夷中một thi nhân khác đương thời. Trong Toàn Đường thi 全唐诗 đem bài thơ 4 câu ngũ ngôn tuyệt cú này vừa để dưới
tên Nhiếp Di Trung, vừa để dưới tên Lí Thân. Bài Điền gia nhị thủ 田家二首 của
Nhiếp Di Trung viết rằng:
Phụ canh nguyên thượng điền
Tử tước sơn hạ hoang
Lục nguyệt hoà vị tú
Quan gia dĩ tu thương
Sừ hoà nhật đương ngọ
Hãn trích hoà hạ thổ
Thuỳ niệm bàn trung xan
Lạp lạp giai tân khổ
父耕原上田
子削山下荒
六月禾未秀
官家已修仓
锄禾日当午
汗滴禾下土
谁念盘中餐
粒粒皆辛苦
(Trên núi cha cày ruộng
Dưới núi con khai hoang
Tháng sáu lúa chưa kết hạt
Mà quan gia đã sớm xây kho đợi trưng thu
Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi giọt giọt rơi xuống ruộng lúa
Ai nghĩ đến trên mâm cơm kia
Từng hạt từng hạt đều cay đắng)
Sau 4
câu “Sừ hoà nhật đương ngọ” này lại có thêm cước chú “Thử thiên nhất tác Lí
Thân thi” 此篇一作李绅诗 (bài
này cũng nói là thơ của Lí Thân).
Trong Toàn phương bị tổ 全芳备祖, bản khắc in đời
Tống của nhà xuất bản Nông nghiệp in năm 1982 đã cung cấp một đầu mối mới. Bộ
sách này là bộ từ điển thực vật học sớm nhất của thế giới, thành sách khoảng giữa
thế kỉ 13. Ở quyển 25 của bộ sách này dưới mục “ngũ ngôn tuyệt cú” chỉ thu thập
1 bài thơ của Lí Thân:
Xuân chủng nhất lạp túc
Thu thâu vạn khoả tử
Tứ hải vô nhàn điền
Nông phu do ngạ tử
春种一粒粟
秋收万颗子
四海无闲田
农夫犹饿死
(Mùa xuân gieo một hạt thóc
Đến mùa thu thu hoạch cả vạn hạt
Khắp nơi không có ruộng bỏ hoang
Thế mà nông dân vẫn còn bị chết đói)
Còn dưới
mục “ngũ ngôn cổ thi” có toàn văn bài thơ Điền
gia 田家 của Nhiếp Di
Trung:
Phụ canh nguyên thượng điền
Tử tước sơn hạ hoang
Lục nguyệt hoà vị tú
Quan gia dĩ tu thương
Sừ hoà nhật đương ngọ
Hãn trích hoà hạ thổ
Thuỳ niệm bàn trung xan
Lạp lạp giai tân khổ
Nhị nguyệt mại tân ti
Ngũ nguyệt thiếu tân cốc
Y đắc nhãn tiền sang
Oan khước tâm đầu nhục
Ngã nguyện quân vương tâm
Hoá tác quang minh chúc
Bất chiếu ỷ la diên
Chỉ chiếu đào vong ốc
父耕原上田
子削山下荒
六月禾未秀
官家已修仓
锄禾日当午
汗滴禾下土
谁念盘中餐
粒粒皆辛苦
二月卖新丝
五月粜新谷
医得眼前疮
剜却心头肉
我愿君王心
化作光明烛
不照绮罗筵
只照逃亡屋
(Trên núi cha cày ruộng
Dưới núi con khai hoang
Tháng sáu lúa chưa kết hạt
Mà quan gia đã sớm xây kho đợi trưng thu
Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi giọt giọt rơi xuống ruộng lúa
Ai nghĩ đến trên mâm cơm kia
Từng hạt từng hạt đều cay đắng)
Tháng hai tằm chưa kéo kén mà đã đem cầm cố tơ trước
Tháng năm lúa chưa chín mà đã đem bán lúa non
Tuy chữa được vết thương trước mắt
Nhưng lại khoét
mất thịt trong tim
Mong tấm lòng của quân vương
Hoá thành ngọn đuốc sáng
Đừng soi chiếu nơi chiếu tiệc sang trọng
Mà hãy soi chiếu nơi gian nhà trống của nông dân nghèo
đã tha phương)
(còn tiếp)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 10/3/2020
Nguyên tác Trung văn
“MẪN NÔNG THI” TÁC GIẢ CHI MÊ
“悯农诗” 作者之谜
Tác giả: Vu Hồng 于红
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH SỬ CHI MÊ
中国历史之谜
Chủ biên: Lí Quảng Sinh 李广生
Thiên Tân: Bách hoa văn nghệ xuất bản xã, 2001
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật