NHO MÔN LÁNH LOẠI – TUÂN TỬ
(tiếp theo)
THUYẾT TÍNH
ÁC
Quan điểm
đại biểu nhất và cũng là nhiều tranh nghị nhất của Tuân Tử phải kể đến thuyết
tính ác của ông.
Thuyết
tính ác của Tuân Tử được đề xuất nhằm đối lập với thuyết tính thiện của Mạnh Tử,
ông phê bình Mạnh Tử đã không đem bản tính và con người phân chia ra. Theo cách
nhìn của Tuân Tử, gọi bản tính là bản năng thiên phú cho con người, là không thể
học được, cũng không thể là tạo tác của con người. Ông nêu ví dụ, mắt có thể
dùng để nhìn, tai có thể dùng để nghe, thị giác của mắt và thính giác của tai
là từ thiên nhiên mà có, không thể học mà đến. Bản tính của con người cũng như
thế, Một người khi sinh ra đã có thất tình lục dục, đói thì nghĩ đến ăn no, lạnh
thì nghĩ đến mặc ấm, mệt thì muốn nghỉ ngơi, mắt ưa nhìn sắc đẹp, tai thích
nghe nhạc hay, miệng thích ăn món ngon, ham muốn của tâm là có được tài lợi,
thân thể thích thư thái an nhàn. Tuân Tử cho rằng, những bản tính đó đều là sản
sinh từ trong tính tình của con người, tiếp xúc ngoại vật thì tự nhiên như thế,
không phải dựa vào sự nỗ lực của con người mới sản sinh ra.
Nhưng
những bản tính đó khiến con người sinh ra ham lợi, nếu thuận theo bản tính này
thì sẽ sản sinh sự đấu tranh tranh đoạt. Nhân sinh có cái dục của tai mắt,
phóng túng nó sẽ nảy ra sự xúc phạm loạn luân. Nhân sinh có lòng đố kị ghen
ghét, nếu thuận theo bản tính đó sẽ tàn hại người khác, mất đi sự trung tín. Nếu
để con người thuận theo bản tính mà phóng túng, sẽ giống như con nhím khi chen
nhau xù lông ra, tất nhiên sẽ sản sinh việc ác. Cho nên Tuân Tử cho rằng nhân
tính là “ác”, mà không phải là “thiện”.
LỄ PHÁP TỊNH
DỤNG
Bản
tính của con người đã không tốt đẹp như thế, thế thì nếu thuận theo tự nhiên của
nhân tính mà phát triển, tất nhiên sẽ dẫn đến sự phát sinh các loại ác hành, tạo
nên xã hội tranh loạn. Làm sao mới có thể tránh được kết quả đó? Tuân Tử đề xuất
lễ và pháp.
Tuân Tử
cho rằng, muốn khiến cho con người từ ác đi đến thiện, thì cần “hoá tính khởi
nguỵ” 化性起伪 (1). Ý nghĩa của “nguỵ” 伪 chính là “nhân
vi” 人为, cũng chính là cải tạo hậu thiên. Ông nêu ví dụ, giả
dụ anh em muốn chia tiền tài, nếu thuận theo tính tình thì sẽ nhân vì tham lợi
mà muốn được nhiều, như vậy giữa anh em không tránh khỏi phát sinh đánh nhau
tranh đoạt. Nhưng nếu làm theo sự giáo hoá theo quy phạm lễ nghĩa, không chỉ giữa
anh em sẽ nhường nhịn lẫn nhau, mà giữa những người vốn không quen biết nhau
cũng sẽ nhường nhịn. Mạnh Tử giảng “nhân nghĩa” 仁义 chú trọng sự
khai quật tâm lí nội tại bất đồng, Tuân Tử cường điệu sự ước thúc của quy phạm
ngoại tại, đem trọng điểm đặt vào sự cải tạo và tu sửa đối với nhân tính.
Nhưng bản
tính thiên nhiên của con người là truy cầu lợi dục, còn tác dụng của lễ thì tạo
ra sự hạn chế sự truy cầu vô hạn đối với loại lợi dục này. Giữa cả hai không
tránh khỏi có sự xung đột. Để đảm bảo sự vận chuyển bình thường của trật tự
công cộng, Tuân Tử cho rằng, sự tuân tùng theo lễ không tránh khỏi đề cập đến tính
cưỡng chế, tức pháp. Đồng thời, Tuân Tử cũng cường điệu lễ cao hơn pháp. Chỉ
nói pháp trị mà không nói đến lễ trị,
bách tính chỉ là sợ hình pháp, một khi có cơ hội sẽ làm loạn. Nhưng nếu mọi người
yêu thích lễ nghĩa, thì hành vi của họ tự nhiên sẽ hợp với pháp, thậm chí không
dùng đến hình phạt, bách tính cũng tự nhiên làm điều thiện. Nhân vì Tuân Tử cường
điệu lễ pháp tịnh dụng, nhân đó ở một ý nghĩa nhất định, ông trở thành người mở
đầu cho Pháp gia sự xuất hiện sau này, cũng là người tiên phong khai sáng Nho
Pháp hợp lưu đời Hán. (hết)
Chú của người
dịch
1- Hoá tính khởi
nguỵ 化性起伪:
Tính 性 là bản
tính tự nhiên của con người.
Nguỵ 伪 là
những gì con người làm, là những gì hậu thiên học tập cải tạo, là những gì hậu
thiên nỗ lực. Tuân Tử cho rằng, những thứ tốt đẹp của lễ nghi pháp độ là kết quả
của “nguỵ”.
Hoá tính khởi nguỵ化性起伪 là những nỗ lực
của con người làm ra, dẫn đến sự phát triển hướng thiện của bản tính tự nhiên ở
con người.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 14/3/2020
Nguyên tác Trung văn
NHO MÔN LÁNH LOẠI – TUÂN TỬ
儒门另类 - 荀子
Trong quyển
NHẤT BẢN THƯ ĐỘC ĐỔNG
TRUNG QUỐC TRUYỀN THUYẾT VĂN HOÁ
(quyển 1)
一本书读懂中国传说文化
Tác giả: Thạch Khai Hàng
Bắc Kinh: Trung Hoa Hoa kiều xuất bản xã, 2012, tái bản
2019
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật