MÀ LÒNG TRỌNG
NGHĨA KHINH TÀI XIẾT BAO (310)
Thiên Lí nhân 里仁 trong Luận ngữ 論語 có câu:
Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi
君子喻於義, 小人喻於利
(Quân tử khi bàn sự việc luôn
nghĩ tới đạo nghĩa; còn tiểu nhân khi bàn sự việc luôn nghĩ tới điều lợi)
Hoàn
Khoan 桓寬 đời
Hán trong Diêm thiết luận – Thác tệ 鹽鐵論 - 錯幣có câu:
Cổ giả quý đức nhi tiện lợi, trọng nghĩa
nhi khinh tài
古者貴德而賤利, 重義而輕財
(Người xưa quý cái đức xem thường
điều lợi, trọng đạo nghĩa mà coi nhẹ tiền tài)
Bốc Thức
卜式 là một
hiền sĩ nổi tiếng thời Tây Hán, đối xử với người em rất tốt, quan tâm rất chu
đáo. Sau khi cha mẹ qua đời, hai anh em chia gia sản, Bốc Thức đem tài sản
trong nhà nhường cho người em, riêng bản thân chỉ lấy hơn 100 con dê. Về sau bầy
dê sinh sôi lên đến cả ngàn con, ông mua nhà mưa đất. Còn người em vì kinh
doanh không giỏi bị phá sản, thế là Bốc Thức đem tài sản của mình chia một nửa
cho người em. Bốc Thức không những không tham tài vật mà còn chiếu cố đến người
em. Hành vi của Bốc Thức khiến người đương thời rất cảm động, mọi người đều nói
Bốc Thức là người quân tử trọng tình thân, coi nhẹ tài vật.
Chiếc thoa
nào của mấy mươi
Mà lòng trọng
nghĩa khinh tài xiết bao
(“Truyện Kiều” 309 – 310)
Trọng nghĩa
khinh tài: Xem nghĩa là nặng, xem của
là nhẹ.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Ngữ loại: Quân tử sở trọng giả đạo nghĩa, cố
thị kim ngọc như hồng mao.
語類: 君子所重者道義, 故視金玉如鴻毛
(Sách
Ngữ loại: Người quân tử trọng điều đạo nghĩa, nên xem vàng ngọc nhẹ như lông
chim hồng)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới,
1960)
Xét: Bản “Kim Vân Kiều” do Bùi Khánh Diễn chú thích và “Từ điển Truyện
Kiều” của Đào Duy Anh, bản in năm 2000 thì câu 309 là:
Chiếc thoa LÀ của mấy mươi
Trong “Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn
phiên Nôm, hai câu này là:
Chiếc thoa NÀO của mấy mươi
Mà lòng TRƯỢNG nghĩa khinh tài xiết bao
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 03/3/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật