HẢI ĐƯỜNG LẢ
NGỌN ĐÔNG LÂN (175)
Hoa hải
đường 海棠 là một
trong những loài hoa thưởng ngoạn truyền thống có lịch sử lâu đời ở Trung Quốc.
Từ thời Tiên Tần, Lưỡng Hán cho tới thời Đường, Tống, Nguyên, Minh, Thanh, trải
các đời các triều, hoa hải đường có địa vị quan trọng. Hoa vốn được xưng tụng
là “quốc diễm” 国艳, lại có mĩ xưng là “bách hoa chi tôn” 百花之尊, “hoa trung thần tiên” 花中神仙, “hoa chi quý phi” 花之贵妃, mọi người ví hoa
với mĩ nhân giai lệ, ngày xuân tươi đẹp, vạn sự cát tường. Do đó, văn nhân thi
sĩ, thư pháp gia, hoạ gia thường lấy hoa hải đường làm đề tài sáng tác.
Thời Đường,
hoa hải đường có địa vị rất cao, Đường Minh Hoàng 唐明皇từng
ví Dương Quý Phi 杨贵妃 với
hoa hải đường. Trong Lãnh Trai dạ thoại 冷斋夜话của Thích Huệ
Hồng 释惠洪đời Tống có chép:
Thượng hoàng đăng Trầm Hương đình, triệu
Thái Chân Phi. Vu thời Mão tuý vị tỉnh, mệnh Lực Sĩ sử thị nhi phù dịch nhi
chí. Phi tử tuý nhan tàn trang, tấn loạn thoa hoành, bất năng tái bái. Thượng
hoàng tiếu viết: ‘Khởi Phi tử tuý, trực hải đường thuỵ vị túc nhĩ!’
上皇登沉香亭, 召太真妃. 于时卯醉未醒, 命力士使侍儿扶掖而至. 妃子醉颜残妆, 鬓乱钗横, 不能再拜. 上皇笑曰: ‘岂妃子醉, 直海棠睡未足耳!’
(Thượng
hoàng lên đài Trầm Hương, cho triệu Thái Chân Phi đến. Lúc bấy giờ, Thái Chân
Phi say rượu đã tới giờ Mão mà vẫn chưa tỉnh. Cao Lực Sĩ bảo thị nữ dìu đến.
Phi tử say đến nỗi tóc mai rối loạn, phấn son phai nhạt, thoa cài nghiêng lệch,
không thể bái lạy. Thượng hoàng cười nói rằng: ‘Phi Tử say thật giống như hoa hải
đường ngủ chưa đủ giấc vậy!’)
Từ đó
hoa hải đường được gọi là “thuỵ mĩ nhân” 睡美人.
Thành ngữ “hải đường xuân thuỵ” 海棠春睡để chỉ Dương Quý
Phi xuất phát từ câu chuyện này.
Hải đường lả
ngọn đông lân
Giọt sương
gieo nặng cành xuân la đà
(“Truyện Kiều” 175 – 176)
Hải đường mơn
mởn cành tơ
Ngày xuân,
càng gió càng mưa càng nồng
(“Truyện Kiều” 1283 – 1284)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Lý Thương Ẩn thi: Đạm nguyệt chiếu trung
đình, hải đường hoa tự lạc.
李商隱詩: 澹月炤中庭, 海棠花自落
(Thơ
ngươi Lý Thương Ẩn: trăng nhạt soi giữa sân, hoa hải đường rã rụng)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới,
1960)
Xét: Câu 175 và câu 1283 trong “Truyện Kiều”, Nguyễn Du mượn
hoa hải đường để ví Thuý Kiều.
Theo “Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn
phiên Nôm, thì câu 175 này là:
Giọt sương TREO nặng cành xuân la đà
Câu
1283 là:
Hải đường MỞN mởn cành tơ
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Câu Đạm nguyệt chiếu trung đình, hải đường hoa tự
lạc là trong bài “Hiệu Thôi Quốc Phụ thể tứ thủ” 效崔国辅体四首
của Hàn Ác 韩偓 thời Đường,
không phải của Lí Thương Ẩn.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 22/01/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật