Dịch thuật: Vi sĩ chi nhẫn (kì 1)

为士之忍

其一

    礼义以养其量, 学问以充其智. 不戚戚于贫贱, 不汲汲于富贵. 庶可以立天下之大功, 成天下之大事. 噫, 可不忍欤!

                                         (忍经)

VI SĨ CHI NHẪN

(kì nhất)

          Lễ nghĩa dĩ dưỡng kì lượng, học vấn dĩ sung kì trí. Bất thích thích vu bần tiện, bất cấp cấp vu phú quý. Thứ khả dĩ lập thiên hạ chi đại công, thành thiên hạ chi đại sự. Y, khả bất nhẫn dư!

                                                                         (Nhẫn kinh)

VI SĨ CHI NHẪN

(kì 1)

          Dùng lễ nghĩa để bồi dưỡng khí lượng, dùng học vấn để bổ sung trí tuệ. Không vì nghèo hèn mà lo buồn, không miệt mài truy cầu phú quý. Ngõ hầu có thể kiến lập đại nghiệp trong thiên hạ, hoàn thành đại sự trong thiên hạ. Ôi, có thể không nhẫn sao!

Chú của nguyên tác

          Lễ là văn hoá hợp với thiên đạo, là phép tắc xử lí nhân sự. Nghĩa là thước tấc xử lí sự việc phát sinh từ tâm tính. Cho nên trong Luận ngữ 论语, Khổng Tử có nói:

Quân tử nghĩa dĩ vi chất, dĩ lễ hành chi

君子义以为质, 礼以行之

(Quân tử lấy nghĩa làm nguyên tắc căn bản, lấy lễ để hành sự)

          Trong Tuân Tử - Lễ luận 荀子 - 礼论  ⁽¹⁾ có câu:

Chế lễ nghĩa dĩ phận chi, dĩ dưỡng nhân chi dục ⁽²⁾

制礼义以分之, 以养人之欲

(Đặt ra lễ nghĩa để xác định danh phận, lấy đó để mà điều dưỡng dục vọng của con người)

Và cũng nói:

Thục tri phù lễ nghĩa văn lí chi sở dĩ dưỡng tình dã?⁽³⁾

孰知夫礼义文理之所以养情也?

(Ai hiểu được lễ nghĩa nghi thức dùng để điều dưỡng tính tình ?)

          Dùng học vấn để nâng cao trí tuệ, chính là như trong Trung dung 中庸 có nói:

Bác học, thẩm vấn, thận tư, minh biện

博学, 审问, 慎思, 明辨

(Học rộng, hỏi kĩ, suy nghĩ cẩn thận, phán đoán rõ ràng)

          Học, vấn, tư, biện chính là để phân biệt rõ thiện ác thị phi từ đó mà hiển thị trí tuệ.

          Phần văn ngôn ở quẻ Càn 乾trong  Dịch kinh 易经có câu:

Quân tử học dĩ tụ chi, vấn dĩ biện chi

君子学以聚之, 问以辨之

(Quân tử học để tích luỹ tri thức, hỏi để phân biệt sự lí đúng sai)

          Dương Hùng 扬雄 thời Tây Hán sống một cuộc sống tương đối đạm bạc quả dục, không ra sức đuổi theo công danh lợi lộc, cũng không để tâm đến gian nan khốn khó. Lúc đầu đảm nhiệm chức Lang, sau thăng làm Đại phu, trước tác lưu hành trên đời có Thái huyền 太玄, lại có Pháp ngôn 法言 mô phỏng Luận ngữ 论语. Có thể thấy làm sĩ nhân có thể giống như thế, mới có thể hoàn thành công danh và sự nghiệp.

Yếu nghĩa

          Sĩ nhân chí tại thiên hạ, vì nước mà lập công, lập đại nghiệp, thành đại sự. Điều này thường ngày cần phải tăng cường tu dưỡng và rèn luyện, dùng lễ nghĩa để bồi dưỡng khí lượng của mình, dùng học vấn để bổ sung trí tuệ của mình. Tạm thời ở trong cảnh bần khốn, không cảm thấy tủi thân, luôn ở vào trạng thái bình tĩnh ung dung, quyết không dùng thủ đoạn để truy cầu phú quý.

Chú của người dịch

1- Trong nguyên tác in nhầm là Tuân Tử - Luận lễ 荀子 - 论礼.

2- Câu này trong nguyên tác là:

Chế lễ nghĩa dĩ dưỡng nhân chi dục

制礼义以养人之欲

3- Câu này trong nguyên tác là:

Thục tri phù lễ nghĩa, văn lí chi thử dĩ dưỡng tính dã.

熟知夫礼义, 文理之此以养性也

          Tôi viết lại 2 câu trên theo quyển Tuân Tử giản chú 荀子简注 do Chương Thi Đồng 章诗同 chú, Thượng Hải nhân dân xuất bản xã, 1974.

                                                                        Huỳnh Chương Hưng

                                                                        Quy Nhơn 02/12/2019

Nguồn        

ĐẠO ĐỨC KINH

道德经

(Xuân Thu)  Lí Nhĩ 李耳

Bắc Kinh Yên Sơn xuất bản xã