信是立身之本 恕乃是接物之要
一信字是立身之本, 所以人不可无也
一恕字是接物之要, 所以终身可行也
(围炉夜话)
TÍN
THỊ LẬP THÂN CHI BẢN THỨ NÃI TIẾP VẬT
CHI YẾU
Nhất tín tự thị lập thân chi bản, sở dĩ
nhân bất khả vô dã
Nhất thứ tự thị tiếp vật chi yếu, sở dĩ
chung thân khả hành dã
(Vi lô dạ thoại)
TÍN LÀ CÁI GỐC ĐỂ LẬP THÂN
THỨ LÀ ĐIỀU QUAN TRỌNG ĐỂ XỬ THẾ
Chữ tín
là cái gốc để lập thân, cho nên làm người không thể không có nó.
Chữ thứ
là phẩm đức quan trọng để xử thế, cho nên suốt cả đời có thể thực hành.
Phân tích và
thưởng thức
Đối với
chữ “tín” 信, trong Thuyết
văn 说文 giải thích rằng:
Nhân ngôn dã, nhân ngôn tắc vô bất tín giả,
cố tùng nhân ngôn.
人言也, 人言则 无不信者, 故从人言
(Là lời
nói của con người, lời nói của con người không có lời nào mà không đáng tin,
cho nên có chữ “nhân” và chữ “ngôn”).
Từ đó
có thể thấy, “tín” chính là những lời mà con người nói ra. Một người nếu không
có “tín”, người khác sẽ xem anh ta không ra gì, thế thì anh ta còn mặt mũi nào
để giao tiếp với người? Chúng ta đều nói, người không có tín chính là người
không có nhân cách, không ai dám giao tiếp, bởi vì họ sợ tinh thần mà họ bỏ ra
đổi lại bằng những lời dối trá. Công ti không có tín, càng không có người dám
làm ăn cùng, để tránh khỏi bị lường gạt. Một cá nhân cần có chỗ đứng trong xã hội,
“tín” là vô cùng quan trọng, cho nên nói “tín” là cái gốc để lập thân.
“Thứ”
có nghĩa là suy từ ta ra người khác. Con người làm việc trong xã hội, không thể
chỉ nghĩ cho bản thân mình, mà phải luôn nghĩ tới sự điều hoà cảnh huống của
mình và của người khác, mới có thể giải quyết sự việc một cách khách quan, vừa
không làm tổn thương người khác, mà cũng không có sự phán đoán bất công. Có nhiều
việc cần nhiều người hợp tác mới có thể thành công. “Thứ” chính là loại thuốc
làm trơn sự tranh chấp và xung đột phát sinh khi nhiều người cùng làm việc với
nhau, cho nên nói nó là sự tu dưỡng quan trọng khi giao tiếp, đáng để suốt đời
thực hành.
Chú của người
dịch
Vi lô dạ thoại 围炉夜话: là một tác phẩm nổi tiếng đời Thanh, tác giả là
Vương Vĩnh Bân 王永彬. Vi lô dạ thoại
có 221 tắc, đề cập nhiều phương diện như đạo đức, tu thân, độc thư, an bần lạc
đạo, giáo tử, trung hiếu, cần kiệm … nêu rõ hàm nghĩa sâu xa: lập đức, lập
công, lập ngôn đều lấy “lập nghiệp” làm gốc.Vi
lô dạ thoại 围炉夜话cùng với Thái căn đàm 菜根谭, Tiểu song u kí 小窗幽记 được gọi chung là “xử thế tam đại kì thư”.
Vương Vĩnh
Bân 王永彬:
Vương
Vĩnh Bân tự Nghi Sơn 宜山, người đời gọi ông
là Nghi Sơn tiên sinh 宜山先生, con cháu đời sau
của họ Vương gọi ông là Nghi Sơn công 宜山公. Cuộc đời ông trải
qua 5 vương triều: Càn Long 乾隆, Gia Khánh 嘉庆, Đạo Quang 道光, Hàm Phong 咸丰, Đồng Trị 同治. Ông sinh ngày 23
tháng Giêng năm Nhâm Tí thời Càn Long, mất ngày 25 tháng Giêng năm Kỉ Tị thời Đồng
Trị, hưởng thọ 78 tuổi.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/10/2019
Nguồn
VI LÔ DẠ THOẠI
围炉夜话
Tác giả: Vương Vĩnh Bân 王永彬
Thiểm Tây lữ du xuất bản xã, 2002.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật