HÌNH THỨC PHÁP LUẬT ĐỜI TẦN
Hình thức
pháp luật đời Tần được thấy trong các điển tịch, chủ yếu có “luật” và “lệnh”.
Phát hiện Tần giản 秦简 (1) ở Vân Mộng 云梦, đã làm rõ thêm nhận
thức của chúng ta về vấn đề này. Hình thức pháp luật đời Tần chủ yếu có luật 律, lệnh 令, thức 式, đình hành sự 廷行事 và “pháp luật vấn
đáp” 法律问答.
1- Luật律: biến pháp của
Thương Ưởng 商鞅, đổi “pháp” 法 thành “luật” 律. Sớm nhất của đời Tần
có 6 luật đó là đạo盗, tặc 贼, tù 囚, bộ 捕, tạp 杂, cụ 具, còn có 29 loại về
điền luật 田律, công luật 工律trong Tần giản, đủ để
thấy luật là hình thức chủ yếu của pháp luật đời Tần.
2- Lệnh 令: chủ yếu lấy
hình thức chính lệnh để chế định và ban bố. Chính lệnh chủ yếu đến từ hoàng đế
và chính phủ trung ương. Sau khi Tần thống nhất từng quy định, mệnh của hoàng đế
là “chế” 制, lệnh của hoàng đế là “chiếu” 诏 (mệnh
vi chế, lệnh vi chiếu 命为制, 令为诏). Chiếu lệnh của hoàng đế có quyền uy cao nhất, cũng
có giá trị pháp luật cao nhất. Thông thường “luật” đa phần là do tiên vương ban
bố, “lệnh” đa phần là phát triển và tu đính đối với “luật” để bảo vệ quyền uy
chí thượng của đương kim hoàng đế. “Lệnh” cũng là sự bổ sung quan trọng của “luật”,
như ngoài “điền luật” 田律 có “điền lệnh” 田令.
Có liên quan đến pháp quy chế độ chính trị cơ bản của quốc gia và nhiều pháp
quy đơn hành, như “phần thư lệnh” 焚书令, “hiệp thư lệnh” 挟书令, đa phần dùng hình thức chính lệnh để ban bố. Giới hạn
giữa “luật” và “lệnh” của đời Tần không có sự phân biệt nghiêm cách, một số ít
chính lệnh đến từ địa phương. Như “ngữ thư” 语书 trong Vân Mộng
Tần giản, tức là văn cáo mang tính giáo huấn răn dạy của Nam Quận Thú Đằng 南郡守腾 (2) phát bố.
3- Thức 式: được thấy sớm
nhất ở một loại hình thức pháp luật của đời Tần. Trong Vân Mộng Tần giản đã có
thiên “Phong chẩn thức” 封诊式, tổng cộng 98 thẻ
giản. Nội dung của nó có những điều kiện đối với việc pháp quan khám nghiệm, điều
tra, thẩm vấn và những quy định cụ thể của văn thư pháp luật, cũng còn liên
quan đến các loại án lệ. Nó hoàn toàn không cổ lệ cho hình thức thẩm vấn bức
cung, mà có tác dụng ước thúc cưỡng chế đối với quan lại tư pháp.
4- Đình hành sự
廷行事: là hình thức bổ sung quan trọng của cựu án pháp đình thành lệ, thành
văn pháp. Tần dùng theo đời Chu so sánh trên
dưới một cách khiên cưỡng, dựa theo truyền thống mà đoán án, quan tư pháp có thể
viện dẫn án cũ đã thành lệ để phán quyết ngục án. Trong “pháp luật vấn đáp” 法律问答 của Vân Mộng Tần giản đa phần đề cập “đình hành sự”,
“hành sự”. Như ở điều “đạo phong sắc phu” 盗封啬夫có “khả luận đình hành sự dĩ nguỵ tả ấn” 可论廷行事以伪写印 (có thể luận
theo đình hành sự để phát hiện ấn giả). Những “đình hành sự” này, hoặc xuất
phát từ việc bổ sung những quy định chưa rõ ràng, những luật pháp thành văn
không cụ thể, hoặc xuất phát từ việc tu đính những luật pháp thành văn không hợp
lí, hoặc xuất phát từ việc bảo vệ những quy định luật pháp thành văn, hoặc điều
chỉnh chính sách hình sự đã có. Hình thức pháp luật này hoàn toàn không vi phạm
nguyên tắc pháp định về tội hình.
5- Pháp luật vấn
đáp法律问答: một bộ phận trọng yếu của pháp luật đời Tần. Đời Tần, để thống nhất
thích dụng pháp luật, đã thiết trí quan lại chuyên môn phụ trách giải thích
pháp luật. “Pháp luật vấn đáp” của Vân Mộng Tần giản tổng cộng có 210 thẻ, với
187 điều giải thích, chủ yếu lấy hình thức vấn đáp, để giải thích và thuyết
minh thêm đối với việc định tội, lượng hình thích dụng liên quan đến Tần luật
và chế độ tố tụng. “Pháp luật vấn đáp” thuộc quốc gia giải thích thống nhất có
hiệu lực ngang với pháp luật, địa vị và tác dụng của nó tương tự như bộ phận sớ
nghị của “Đường luật sớ nghị” 唐律疏议, tiên phong khai
sáng cho việc giải thích luật, sớ luật của đời sau.
Ngoài
ra, đời Tần còn có hình thức pháp luật
“trình” 程, “khoá” 课. Vân Mộng Tần giản
có “nhân công trình” 人工程 (3) về việc định ngạch lao động và “ngưu dương khoá” 牛羊课 (4) khảo hạch nhân viên công tác.
Chú của người
dịch
1- Tần giản 秦简: cũng gọi là
Thuỵ Hổ Địa Tần giản睡虎地秦簡, Vân Mộng Tần giản 雲夢秦簡, tức những thẻ trúc đời Tần được phát hiện trong ngôi mộ số 11 tại Thuỵ
Hổ Địa 睡虎地 huyện
Vân Mộng 雲夢 tỉnh
Hồ Bắc 湖北vào tháng 12 năm 1975, ghi chép về pháp luật cùng công
văn đương thời. Kinh qua chỉnh lí nội dung trúc giản thành bộ sách Thuỵ Hổ Địa Tần mộ trúc giản 睡虎地秦墓竹简. Những thẻ
trúc này là sử liệu quý giá để nghiên cứu chính trị, kinh tế, văn hoá, pháp luật,
quân sự của thời Chiến Quốc vãn kì và thời Tần Thuỷ Hoàng, cũng là y cứ để hiệu
khảo cổ tịch.
2- Nam
Tần
Chiêu Tương Vương 秦昭襄王năm thứ 29 (năm 277 trước công nguyên), Bạch Khởi 白起 tấn
công nước Sở, chiếm được đất Dĩnh 郢 , lập làm Nam Quận 南郡.
Sau khi Tần Vương Chính tiêu diệt nước Hàn, chuẩn bị đánh nước Sở, đã nhậm mệnh
Nội sử Đằng trấn thủ Nam Quận. Tần Vương Chính 秦王政 năm thứ 18 (năm 229 trước công nguyên), Nội sử
Đằng đến Nam Quận, để nghiêm minh pháp luật, ông đã phát bố văn cáo nổi tiếng
cho huyện, hương. Nội sử Đằng lại cho người phát bố văn thư, nói rõ “đạo làm lại”.
Hai thiên văn cáo của ông có ý nghĩa chỉ đạo đối với quan lại, nhân đó thuộc lại
của ông cẩn thận ghi nhớ, thậm chí có người còn bồi táng theo 2 thiên văn cáo
này. Ví dụ như trong một ngôi mộ được khai quật tại đầm vân Mộng, phát hiện bên
cạnh vị An Lục lệnh 安陆令 của nước Tần tên là Hỉ 喜 (nay là An Lục 安陆Hồ Bắc 湖北) có 2 thiên văn cáo
này. Các học giả suy đoán, ông Hỉ này có lẽ là thuộc lại của Nội sử Đằng.....
3- Nhân công
trình 人工程: pháp luật về định ngạch sản xuất thủ công nghiệp.
4- Ngưu dương
khoá 牛羊课: pháp luật đơn hành khảo hạch về việc nuôi dưỡng trâu dê của phủ quan.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/8/2019
Nguyên tác Trung văn
PHÁP LUẬT HÌNH THỨC
法律形式
Trong quyển
THỐNG NHẤT VƯƠNG TRIỀU ĐÍCH ĐẢN SINH – TẦN
统一王朝的诞生 - 秦
Chủ biên: “Đồ thuyết Trung Quốc lịch sử”
Trường Xuân - Cát Lâm xuất bản tập đoàn hữu hạn trách
nhiệm công ti, 2006
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật