Dịch thuật: Một số tiết nhật chủ yếu trong năm

MỘT SỐ TIẾT NHẬT CHỦ YẾU TRONG NĂM

          Do bởi quan hệ về tập quán phong tục, một năm có nhiều tiết nhật. Dưới đây là một số tiết nhật chủ yếu theo âm lịch:

1- Nguyên đán 元旦: mổng 1 tháng Giêng.

2- Nhân nhật 人日: mồng 7 tháng Giêng. Theo truyền thuyết, ngày mồng 1 tháng Giêng là kê 鸡 (gà), mồng 2 là cẩu 狗 (chó), mồng 3 là trư 猪 (heo), mồng 4 là dương 洋 (dê), mồng 5 là ngưu 牛 (trâu), mồng 6 là mã 马 (ngựa), mồng 7 là nhân 人 (người). Cao Thích 高适 trong bài Nhân nhật kí Đỗ nhị Thập di 人日寄杜二拾遗 (tức Đỗ Phủ 杜甫) có câu:

Nhân nhật đề thi kí Thảo Đường

人日题诗寄草堂

(Ngày mồng 7 tháng Giêng đề thơ gởi Thảo Đường)

3- Thượng nguyên 上元 (Nguyên tiêu tháng Giêng): ngày rằm tháng Giêng. Tục cũ đêm rằm tháng Giêng (Nguyên dạ 元夜) treo đèn kết hoa vui chơi, cho nên cũng gọi là “đăng tiết” 灯节. Chu Thục Trinh 朱淑贞 trong bài từ theo điệu Sinh tra tử 生查子 có viết:

Khứ niên Nguyên dạ thời

 Hoa thị đăng như trú

去年元夜时

花市灯如昼

(Đêm rằm tháng Giêng năm ngoái

Phố hoa, đèn sáng rực rỡ như ban ngày)

4- Xã nhật: ngày nhà nông tế Xã cầu mong được mùa, tức ngày Tuất thứ 5 sau Lập Xuân 立春 (trước sau Xuân phân 春分). Đỗ Phủ 杜甫 trong bài Tao điền phu nê ẩm mĩ Nghiêm trung thừa 遭田夫泥饮美严中丞có viết:

Điền ông bức Xã nhật

Yêu ngã thưởng xuân tửu

田翁逼社日

邀我赏春酒

(Lão nông bảo rằng sắp đến Xuân xã

Mời ta đến nhà thưởng thức rượu xuân)

          Vương Giá 王驾 trong bài Xã nhật thi 社日诗:

Tang giá ảnh tà Xuân xã tán

Gia gia phù đắc tuý nhân quy

桑柘影斜春社散

家家扶得醉人归

(Bóng cây dâu cây chá dài ra, tiệc Xuân xã dần tan

Những người uống say được người nhà vui vẻ dìu ra về)

          Đó là Xuân xã 春社. Còn ngày Tuất thứ 5 sau Lập Thu 立秋 là Thu xã 秋社, trước sau Thu phân 秋分.

5- Hàn thực 寒食: trước Thanh minh 清明 2 ngày. Trong Kinh Sở tuế thời kí 荆楚岁时记 nói rằng, sau Đông chí 105 ngày (nhất bách ngũ nhật 一百五日) gọi là Hàn thực 寒食, cấm lửa 3 ngày. Nhân đó, có người lấy 105 ngày để gọi thay cho Hàn thực. Trong bài Hàn thực tiết nhật kí Sở vọng 寒食节日寄楚望 của Ôn Đình Quân 温庭筠 có câu:

Thời đương nhất bách ngũ.

时当一百五

(Lúc này đương là Hàn thực)

          Nhưng theo cách tính cũ, trước Thanh Minh 2 ngày không nhất định là 105 ngày, có lúc là 106 ngày. Cho nên Nguyên Chẩn 元稹 trong Liên Xương cung từ 连昌宫词nói rằng:

Sơ qua Hàn thực nhất bách lục

Điếm xá vô yên cung thụ lục

初过寒食一百六

店舍无烟宫树绿

(Mới đến tiết Hàn Thực một trăm lẻ sáu ngày

Hàng quán không thấy khói bếp, cây trong cung đã xanh)

6- Thanh minh 清明: chính là Thanh Minh tiết. Người xưa thường đem Thanh minh và Hàn thực liên hệ lại. Đỗ Mục 杜牧trong bài thơ Thanh minh 清明 viết rằng:

Thanh minh thời tiết vũ phân phân

清明时节雨纷纷

(Vào tiết Thanh minh, trời mưa lất phất)

7- Hoa triêu 花朝: ngày 12 tháng 2 là Hoa triêu, cũng còn gọi là “Bách hoa sinh nhật” 百花生日.

8- Thượng Tị 上巳: nguyên định vào ngày Tị thượng tuần tháng 3 (cho nên gọi là Thượng Tị), tục cũ lấy ngày đó đến bên sông làm lễ trừ điều bất tường, gọi là “tu hễ” 修禊 . Nhưng từ thời Tào Nguỵ trở đi, cố định tiết vào ngày mồng 3 tháng 3. Về sau cải biến thành ngày du xuân nơi ngoại ô, yến ẩm bên bờ sông. Đỗ Phủ 杜甫 trong bài Lệ nhân hành 丽人行 có viết:

Tam nguyệt tam nhật thiên khí tân

Trường An thuỷ biên đa lệ nhân

三月三日天气新

长安水边多丽人

Ngày mồng 3 tháng 3 khí trời trong sáng

Nơi Trường An bên bờ sông có nhiều người đẹp

9- Dục Phật tiết 浴佛节: theo truyền thuyết, ngày mồng 8 tháng 4 là sinh nhật của Thích Ca Mâu Ni. Trong Kinh Sở tuế thời kí 荆楚岁时记 nói rằng, vùng Kinh Sở vào ngày mồng 8 tháng 4 các chùa dùng nước thơm tắm Phật, cùng tổ chức hội Long Hoa 龙华. Trong Lạc Dương già lam kí – Pháp Vân tự 洛阳伽蓝记 - 法云寺nói rằng:

Tứ nguyệt sơ bát nhật, kinh sư sĩ nữ đa chí Hà Gian tự

四月八初八日, 京师士女多至河间寺

(Ngày mồng 8 tháng 4, tại kinh sư sĩ nữ đa số đến chùa Hà Gian)

10- Đoan Ngọ 端午 (Đoan Dương 端阳): ngày mồng 5 tháng 5. Trong Kinh Sở tuế thời kí 荆楚岁时记 nói rằng, Khuất Nguyên 屈原 tự trầm vào ngày mồng 5 tháng 5, vào ngày đó, mọi người đua nhau chèo thuyền, biểu thị ý muốn vớt Khuất Nguyên. (Về sau đem thuyền làm dạng hình rồng, gọi là “long chu cạnh độ” 龙舟竞渡.) Có nhiều truyền thuyết về tiết Đoan Ngọ. Đời Đường trở về sau, tiết Đoan Ngọ được quy định thành đại tiết, thường có ban thưởng. Đỗ Phủ 杜甫 trong bài Đoan Ngọ nhật tứ y 端午日赐衣 có viết:

Đoan Ngọ bị ân vinh

端午被恩荣

(Ngày Đoan Ngọ được ban ân sủng)

                                                                                               (còn tiếp)

                                                           Huỳnh Chương Hưng

                                                           Quy Nhơn 02/7/2019

Nguồn

TRUNG QUỐC CỔ ĐẠI VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC

中国古代文化常识

Chủ biên: Vương Lực 王力

Bắc Kinh: Trung Quốc Nhân dân Đại học xuất bản xã, 2012