NÔ LỆ ĐỜI CHU
(kì 2)
Nô lệ
có thể dùng làm vật thế chấp trong mua bán. Sinh mệnh của nô lệ đương nhiên do
quý tộc tuỳ ý xử trí. Như Tần Hiến Công 晋献公 có một lần nghi
ngờ thịt có độc, trước tiên đem cho chó ăn thử, chó chết; sau đó đem cho tiểu
thần ăn, tên tiểu thần bất hạnh này số mệnh cũng như con chó. Và như con của Hiến
Công là Trùng Nhĩ 重耳 khi
xuất vong, các tụng thần của Trùng Nhĩ mật mưu dưới gốc dâu lừa Trùng Nhĩ rời
khỏi nước Tề, bị một tàm thiếp 蚕妾 (1) nghe lén; cô ta đi báo với phu nhân mới cưới của
Trùng Nhĩ là Tề Khương 齐姜, Tề Khương sợ làm
trở ngại “tứ phương chi chí” 四方之志 của Trùng Nhĩ, không nói tiếng nào, đem tàm thiếp đó giết
chết. Trong chế độ tuẫn táng thịnh hành ở đời
Nô lệ lấy
“gia” 家 làm
đơn vị, trong nhà của nô lệ bất luận nam nữ già trẻ đều là nô lệ. Địa vị của họ
là nối đời thay nhau làm nô lệ. Trừ gặp trường hợp ngoại lệ là giải phóng, nô lệ
mới bị bắt được bản quốc chuộc về có lẽ cũng là việc thường thấy. Ngoài ra cơ hội
nô lệ được giải phóng dường như là rất ít. Trong lịch sử chỉ bảo tồn hai ví dụ:
- Một
là vào năm 655 trước công nguyên, Tấn diệt Ngô, bắt Ngô đại phu Bách Lí Hề 百里奚 (2), về sau đem ông ta làm “dắng thần” 媵臣 (nô
lệ tùng giá) của phu nhân Tần Mục Công 秦穆公.
Ông ta từ Tần trốn đến Sở, bị người Sở bắt. Bách Lí Hề vồn nổi tiếng hiền năng
tại bản quốc, Tần Mục Công muốn trọng dụng ông, nhưng sợ nước Sở không giao, thế
là lấy danh nghĩa chuộc “dắng thần” bỏ ra giá trị rất thấp là 5 tấm da dê đen, cuối cùng chuộc ông về. Bách
Lí Hề nhân đó có xước hiệu là “Ngũ cổ Đại phu” 五羖大夫 (Đại phu 5 tấm da dê. “Cổ” 羖 là con dê đen).
- Hai
là vào năm 550 trước công nguyên, nước Tấn nội loạn, một đại lực sĩ của thủ hạ
phản thần là Đốc Nhung 督戎, mọi người nghe đến
tên của y là run sợ. Công gia 公家 (nhà của công khanh – ND) có một tên nô lệ tên Phỉ Báo
斐豹 (3), tự tiến cử lên quan chấp chính, nếu thiêu đốt nô tịch
của anh ta, anh ta sẽ giết tên Đốc Nhung. Quan chấp chính bằng lòng, về sau quả
nhiên anh ta giết chết Đốc Nhung. (hết)
Chú của người
dịch
1- Tàm thiếp 蚕妾: nô lệ nữ
chuyên việc hái dâu nuôi tằm
2- Bách Lí Hề 百里奚 (khoảng năm
726 – năm 621 trước công nguyên): tính là Khương 姜,
thị là Bách Lí 百里, tên Hề 奚, tự Tử Minh 子明, người nước Ngô thời Xuân Thu (nay là phía bắc huyện
Bình Lục 平陆 tỉnh
Sơn Tây 山西). Bách Lí Hề là Đại phu nước Ngô thời Xuân Thu, về
sau đến Tần làm Đại phu.
Tấn Hiến
Công 晋献公 mượn
đường phạt nước Quắc 虢 diệt nước Ngô 吴,
sau khi bắt Bách Lí Hề, dùng ông làm nô lệ bồi giá cho phu nhân của Tần Mục
Công khi xuất giá đến nước Tần. Bách Lí Hề đào thoát rời nước Tần chạy đến Uyển
ấp 宛邑 của
nước Sở. Sau nhập Tần làm Đại phu, Bách Lí Hề là hiền thần thời Tần Mục Công 秦穆公 ,
chính trị gia, tư tưởng gia nổi tiếng, cũng được xưng là “Ngũ cổ Đại phu” 五羖大夫, là danh tướng mà Tần Mục Công đã dùng 5 tấm da dê
đen hoán đổi được. Thời gian ông chủ trì quốc chính của nước Tần, Bách Lí Hề
“mưu vô bất đáng, cử tất hữu công” 谋无不当, 举必有功 (không
có mưu tính nào là không thoả đáng, khi đã làm tất thành công),
phò tá Tần Mục Công đề xướng và hướng đạo giáo hoá văn minh, thực hành chính
sách “coi trọng làm việc vì dân” để nhân dân có được càng nhiều lợi ích, đồng
thời bên trong thì chỉnh đốn quốc chính, bên ngoài thì mưu tính nghiệp bá, mở rộng
đất đai cả ngàn dặm, xưng bá Tây Nhung, thống nhất các vùng hiện nay là Cam Túc
甘肃, Ninh Hạ 宁夏, bắt đầu cho sự quật
khởi của nước Tần. Thời kì này, Tần Hiếu Công 晋孝公 xưng là thời đại
“thậm quang mĩ” 甚光美 (rất
tươi sáng và đẹp đẽ). Trong sử chép rằng Bách Lí Hề “tam trí Tấn quốc chi quân”
三置晋国之君 (3 lần
giúp lập Tấn Quân), “cứu Kinh Châu chi hoạ” 救荆州之祸 (cứu hoạ của
Kinh Châu”, “phát giáo phong nội nhi Ba nhân trí cống” 发教封内而巴人致贡 (giáo hoá trong
nước mà nhân đó người đất Ba đến cống), “thi đức chư hầu nhi bát nhung lai phục”
施德诸侯而八戎来服 (ban
đức đến chư hầu, rợ nhung 8 phương quy phục), khiến nước Tần trở thành một
trong ngũ bá thời Xuân Thu, đặt nền móng vững chắc để cuối cùng nước Tần thống
nhất Trung Quốc.
3- Phỉ Báo 斐豹: thân thế lúc đầu
của Phỉ Báo, sử sách không ghi chép, chỉ biết ông là nô lệ “được ghi trong đan
thư” (đan thư 丹书 là
văn thư dùng bút son ghi chép tội trạng của phạm nhân vào thời cổ - ND). Theo
truyền thuyết đó là người vì từng phạm tội nên bị phạt làm nô lệ, đồng thời đem
tội án và thân phận nô lệ dùng mực đỏ viết lên thẻ giản độc của phủ quan.
Tống
Bình Công 宋平公 năm
thứ 8 (năm 550 trước công nguyên), quý tộc của nước Tấn đang nội loạn đấu tranh
kịch liệt lẫn nhau, cuối cùng nổ ra một trận chiến. Đại phu Loan Doanh 栾盈 cùng
gia tộc liên kết với họ Nguỵ 魏và 7 Đại phu chủ quản
binh xa, cùng với Hàn 韩, Triệu 赵, Trí 智, Phạm 范, Trung Hàng thị 中行氏làm
loạn. Loan Doanh dẫn quân Khúc Ốc 曲沃tập kích Giáng đô 绛都của nước Tấn (tức Tân Điền 新田,
nay là Hầu Mã 侯马 Sơn
Tây 山西), đánh cho 5 nhà xoay sở không kịp. Phạm Tuyên Tử 范宣子đưa Tấn Bình Công thoái thủ Cố Cung 固宫, tình thế vô cùng nguy cấp. Loan Doanh có một tên
dũng sĩ sức mạnh vô cùng tên là Đốc Nhung 督戎,
người này xông trận, ai nấy đều sợ, càng làm cho Phạm Tuyên Tử không thể trù
tính. Lúc bấy giờ, Phỉ Báo dũng cảm xuất hiện, nói với Phạm Tuyên Tử rằng:
Nếu thiêu đốt đan thư (tức giải trừ thân phận
nô lệ), tôi sẽ giết chết Đốc Nhung.
Phạm
Tuyên Tử cả mừng, nói rằng:
Nếu giết được y, không cần phải thỉnh vị
quân chủ đốt đan thư, nói có trời chứng giám.
Không
những đáp ứng mà còn lập lời thể đảm bảo. Phỉ Báo có được lời hứa, một mình ra
ngoài cung, Đốc Nhung chạy tới định giết. Phỉ Báo nhảy qua bức tường ẩn nấp, Đốc
Nhung nhảy theo nhưng chưa kịp quay đầu, Phỉ Báo đã chạy tới sau lưng, đánh một
gậy, giết chết Đốc Nhung. Điều đó cũng có nghĩa là thân phận nô lệ của Phỉ Báo
được giải phóng.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/6/2019
Nguyên tác
NÔ LỆ
奴隶
Trong quyển
TRUNG QUỐC SỬ
CƯƠNG
中国史纲
Tác giả: Trương Ấm Lân 张荫麟
Bắc Kinh: Hoá học công nghiệp xuất bản xã, 2017
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật