Dịch thuật: Da Luật Long Tự

DA LUẬT LONG TỰ

          Da Luật Long Tự 耶律隆绪 (971 – 1031), tức Liêu Thánh Tông 辽圣宗, tộc Khất Đan 契丹 ⁽¹⁾, tiểu tự Văn Thù Nô 文殊奴, con trưởng Liêu Cảnh Tông 辽景宗. Ông lên ngôi năm 12 tuổi, Thừa Thiên thái hậu 承天太后 chấp chính, tin dùng bề tôi người Hán là Hàn Đức Nhượng 韩德让 nắm giữ quân chính đại quyền. Thái hậu bệnh và qua đời, Thánh Tông thân chính. Tu đính pháp luật, thả nô lệ, thiết trí 24 bộ, chiêu mộ thợ giỏi người Hán vùng Yên Kế 燕蓟 xây dựng Trung kinh thành 中京城 (nay là phía tây Ninh Thành 宁城 Nội Mông Cổ 内蒙古). Phía nam đánh bại nhà Tống, lập minh ước Thiền Uyên 澶渊; phía tây đánh bại Thát Đát 鞑靼, khiến Cam Túc 甘肃 cùng tây châu Hồi Hột 回鹘đến cống; phía đông đánh Cao Li 高丽, Hứa Hoà 许和. Ông tại vị 49 năm, là thời kì toàn thịnh của triều Liêu. Miếu hiệu Thánh Tông 圣宗. Thánh Tông từ nhỏ đã thích đọc sách, 10 tuổi có thể làm thơ. Lúc trưởng thành, tinh thông xạ pháp, thông hiểu âm luật, thích hội hoạ, đặc biệt là thích ngâm thơ, ông xuất đề, ban chiếu từ Tể tướng trở xuống đều làm thơ, thơ thành dâng lên, ông đọc từng bài một. Bài nào hay ban cho đai vàng. Lại ngự chế thành nhạc khúc hơn trăm bài. Thánh Tông đích thân dịch Phúng gián tập 讽谏集 của Bạch Cư Dị 白居易ra chữ Khất Đan, ban chiếu bảo các đại thần đọc. Có thơ rằng:

Lạc Thiên thi tập thị ngô sư

乐天诗集是吾师

(Tập thơ của Lạc Thiên là thầy ta).

          Trong Toàn Liêu văn 全辽文 quyển 1 thu thập tác phẩm của ông gồm văn  43 thiên , thơ 1 bài và 1 câu thơ. Trong Tân phát hiện thập nhị thế kỉ sơ Á Lạp Bá nhân quan vu Trung Quốc chi kí tái 新发现十二世纪初亚拉伯人关于中国之记载  của Chu Nhất Lương 周一良 có 1 bài văn của ông.

          Sự tích hành trạng của Liêu Thánh Tông được thấy trong Liêu sử 辽史 từ quyển 10 đến quyển 17, trong Khất Đan quốc chí 契丹国志 quyển 7.

                                                            (Tra Hồng Đức 查洪德)

Chú của người dịch

1- Khất Đan 契丹

     - Trong Hán Việt tự điển của Thiều Chửu, chữ 契  có các âm đọc như sau:

“khế” “khiết” “tiết” “khất” với nghĩa khác nhau. Riêng âm “khất” ghi rằng:

          Khất Đan 契丹tên một nước nhỏ ngày xưa, thuộc tỉnh Trực Lệ bây giờ. Sau đổi là nước Liêu (trang 124).

          - Trong Khang Hi tự điển 康熙字典 trang 187 cũng các âm như trên. Riêng với âm “khất” ghi rằng:

          Tập vận 集韻phiên thiết là KHI CẬT 欺訖  (khất).

          Khất Đan, quốc hiệu. Tống vi nam triều, Khất Đan vi bắc triều, hậu cải hiệu Liêu.

契丹, 國號. 宋為南朝, 契丹為北朝, 後改號遼

          (Khất Đan là tên nước. Tống là nam triều, Khất Đan là bắc triều, sau đổi gọi là Liêu)

          Như vậy tên tộc người, tên nước đọc là “Khất Đan”.

                                                                        Huỳnh Chương Hưng

                                                                        Quy Nhơn 11/5/2019

Nguồn

TRUNG QUỐC VĂN HỌC GIA ĐẠI TỪ ĐIỂN

LIÊU, KIM, NGUYÊN QUYỂN

中国文学家大辞典

辽, 金, 元卷

Chủ biên: Đặng Thiệu Cơ 邓绍基, Dương Liêm 杨镰

Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 2006.