Dịch thuật: Từ "thực ngôn" từ đâu mà ra

TỪ “THỰC NGÔN” TỪ ĐÂU MÀ RA

          “Thực ngôn” 食言, từ mặt chữ mà giải thích là ăn lời nói. Hiển nhiên là lời nói không thể ăn được, vậy tại sao chúng ta thường dùng từ “thực ngôn”. Cách nói biểu đạt tương tự với “thực ngôn” còn có “thôn tiến đỗ tử lí đích thoại thổ xuất lai” 吞进肚子里吐出来 (nhổ ra những lời đã nuốt vào bụng). Lời nói có thể nuốt sao? Lại làm sao nhổ ra được?

          Kì thực chúng là loại biểu đạt hình tượng. “Thực ngôn” biểu đạt sự không tuân thủ lời hứa của mình, không giữ chữ tín. Bản thân nói ra nhưng không giữ lời, cho nên nói “thực ngôn”; “thôn” và “thổ” biểu đạt cũng như thế. “Thực ngôn” xuất xứ từ câu “thực ngôn nhi phì” 食言而肥, điển cố này liên quan đến một đại thần tên Mạnh Vũ Bá 孟武伯 thời Xuân Thu.

          Trong Tả truyện – Ai Công nhị thập ngũ niên 左传 - 哀公二十五年 có một đoạn như sau:

          Công yến vu Ngũ Đồng. Vũ Bá vi chúc, ố Quách Trọng, viết:

          Hà phì dã?

          Quý Tôn viết:

          Thỉnh ấm trệ dã! Dĩ Lỗ quốc chi mật nhĩ cừu thù, thần thị dĩ bất hoạch tùng quân, khắc miễn vu đại hành, hựu vị Trọng dã phì.

          Công viết:

          Thị thực ngôn đa hĩ, năng vô phì hồ?

          公宴于五桐. 武伯为祝, 恶郭重, 曰:

何肥也!

季孙曰:

请饮彘也! 以鲁国之密迩仇雠, 臣是以不获从君, 克免于大行, 又谓重也肥.

公曰:

是食多言矣, 能无肥乎?

          (Ai Công bày tiệc ở Ngũ Đồng, Vũ Bá chúc rượu, vì ghét Quách Trọng, nên nói rằng:

          - Sao ông mập thế?

          Quý Tôn nói rằng:

          - Xin phạt rượu Vũ Bá. Kẻ địch của nước Lỗ gần bên cạnh, bề tôi không theo quân chủ, đã không đi xa, mà còn lại nói Quách Trọng bôn ba lao khổ là mập.

          Ai Công bảo rằng:

          - Ăn lời nhiều quá sao mà không mập cho được?)

          Lỗ Ai Công sau khi đi thăm nước Việt trở về, Quý Khang Tử và Mạnh Vũ Bá đến Ngũ Đồng nghinh tiếp. Quân thần tại nơi đó yến ẩm. Mạnh Vũ Bá rất ghét Quách Trọng được sự sủng ái của Ai Công, liền nhân cơ hội nói rằng:

          - Sao ông mập thế?

          Quý Khang Tử tên là Phì (mập), nghe mấy lời đó không vui, liền nói:

          - Quách Trọng theo quân vương bôn ba gian khổ, Mạnh Vũ Bá lại nói ông ta mập.

          Ai Công bèn chỉ mèo mắng chó, nói rằng:

          - Người đó ăn lời của mình nhiều quá, làm sao mà không mập cho được?

          Đây là ví dụ điển hình cho mối quan hệ quân thần hoá xấu. Mạnh Vũ Bá trước giờ không giữ chữ tín, nói mà không giữ lời. Lỗ Ai Công rất ghét ông ta. Cho nên mượn cơ hội châm biếm, khiến Mạnh Vũ Bá đỏ mặt tía tai. Đương nhiên, Lỗ Ai Công nhân đó mà đắc tội với Mạnh Vũ Bá. Sau này Mạnh Vũ Bá gây nhiều phiền phức cho Ai Công.

          Về sau dùng từ này để biểu thị hạng người không giữ chữ tín, chỉ chăm chăm chiếm điều lợi cho mình.

                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 16/3/2019

Nguyên tác Trung văn

Trong quyển

THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN

趣味文化知识大全

Thanh Thạch 青石 biên soạn

Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013