Dịch thuật: "Lã Thị Xuân Thu" thành sách vào năm nào

“LÃ THỊ XUÂN THU” THÀNH SÁCH VÀO NĂM NÀO

          Trong Sử kí – Lã Bất Vi liệt truyện 史记 - 吕不韦列传 chép rằng:

          “Lã Thị Xuân Thu” bố Hàm Dương thị môn, huyền thiên kim kì thượng, diên chư hầu du sĩ tân khách, hữu năng tăng tổn nhất tự giả dữ thiên kim.

          “吕氏春秋” 布咸阳市门, 悬千金其上, 延诸侯游士宾客, 有能增损一字者予千金.

(Bộ “Lã Thị Xuân Thu” công bố tại cửa chợ Hàm Dương, bên trên có treo ngàn lượng vàng, mời chư hầu du sĩ tân khách, người nào có thể thêm hoặc bớt một chữ sẽ được tặng ngàn vàng)

          Đó chính là thuyết “nhất tự thiên kim” 一字千金 nổi tiếng. Lã Bất Vi 吕不韦 - người biên soạn sách này là người Bộc Dương 濮阳, quốc đô của nước Vệ (nay là phía tây nam Bộc Dương濮阳 Hà Nam 河南), thông qua kinh thương trở thành một nhà buôn từ rất sớm, “nhà chứa cả ngàn vàng”. Sau khi Trang Tương Vương 庄襄王 lên làm Tần Vương 秦王, đã bái Lã Bất Vi làm Tướng để đáp tạ công lao lúc bôn tẩu ủng lập mình. Thời gian Tần chấp chính, Lã Bất Vi không những học tập phong khí dưỡng sĩ của Tín Lăng Quân 信陵君, Xuân Thân Quân 春申君, mà còn học tập biện pháp của Tín Lăng Quân sử dụng tân khách trứ thư lập thuyết, mệnh cho tân khách tổng hợp những điểm mạnh của các học phái, biên  soạn thành bộ Lã Thị Xuân Thu.

          Lã Thị Xuân Thu phân làm 3 bộ phận, tức “Bát lãm” 八览, “Lục luận” 六论, “Thập nhị kỉ” 十二纪 tổng cộng 160 thiên. Liên quan đến vấn đề thành sách, đến nay vẫn còn có nhiều thuyết.

Thứ 1: hoàn thành vào năm Tần Thuỷ Hoàng thứ 8. Ở Tự ý thiên 序意篇 trong Lã Thị Xuân Thu, Lã Bất Vi nói rằng:

          Duy Tần bát niên, tuế tại Thôn Than, thu, Giáp Tí sóc, sóc chi nhật, lương nhân vấn thập nhị kỉ.

          维秦八年, 岁在涒滩, 秋, 甲子朔, 朔之日, 良人问十二纪.

          Cao Dụ 高诱 chú rằng:

Bát niên, Tần Thuỷ Hoàng tức vị chi bát niên dã.

八年, 秦始皇即位之八年也.

(Bát niên tức Tần Thuỷ Hoàng lên ngôi đã 8 năm)

          Người xưa có tập quán viết bài tự sau khi sách viết thành, thế thì, Lã Bất Vi tự nói Lã Thị Xuân Thu hoàn thành vào lúc Tần Thuỷ Hoàng lên ngôi đã 8 năm (năm 239 trước công nguyên) đương nhiên là đáng tin.

Thứ 2: hoàn thành vào năm Tần Thuỷ Hoàng thứ 10. Tư Mã Thiên 司马迁 trong Sử kí – Tự tự 史记 - 自序 nói rằng:

Bất Vi thiên Thục, thế truyền “Lã lãm”

不韦迁蜀, 世传 “吕览”

(Bất Vi sang Thục, thế truyền “Lã lãm”)

          Trương Thủ Tiết 张守节 trong Chính nghĩa 正义 nói rằng:

Tức “Lã Thị Xuân Thu”

即 "吕氏春秋"

Cũng chính là nói Lã Thị Xuân Thu hoàn thành sau khi “Bất Vi thiên Thục”. Tư Mã Thiên dùng một đoạn lịch sử Lã Bất Vi sang Thục ghi chép trong tác phẩm Sử kí – Lã Bất Vi liệt truyện để chứng minh quan điểm của mình là bộ Lã Thị Xuân Thu hoàn thành vào sau năm Tần Thuỷ Hoàng thứ 10. Tần Vương (Tần Thuỷ Hoàng) năm thứ 10 (năm 237 trước công nguyên), vào tháng 7 miễn chức Tướng của Lã Bất Vi, trục xuất Văn Tín Hầu 文信侯  (Lã Bất Vi) về Hà Nam. Hơn năm sau, tân khách chư hầu gặp nhau trên đường, hỏi thăm Văn Tín Hầu. Tần Vương sợ sinh biến, bèn ban thư cho Văn Tín Hầu, bảo ông và gia quyến dời sang đất Thục. Lã Bất Vi tự thấy nguy, sợ bị giết nên đã uống thuốc độc mà chết. Tư Mã Thiên trong Sử kí – Thái Sử Công tự tự 史记 - 太史公自序  nói:

Bất Vi thiên Thục, thế truyền “Lã lãm”

不韦迁蜀, 世传 “吕览”

          Bất Vi dời sang đất Thục sau năm Tần Thuỷ Hoàng thứ 10, về điểm này rất rõ ràng, ở đây lại không phù hợp với thuyết chứng minh Lã thị thành sách vào năm Tần Thuỷ Hoàng thứ 6.

          Rốt cuộc thuyết nào là phù hợp với chân tướng lịch sử, hãy còn là một bí ẩn chưa có lời giải đáp.

                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                       Quy Nhơn 22/02/2019

Nguyên tác Trung văn

“LÃ THỊ XUÂN THU” CỨU CÁNH THÀNH THƯ VU HÀ NIÊN

“吕氏春秋” 究竟成书于何年

Trong quyển

TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ

中国未解之谜

Tác giả: Hải Tử 海子

Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013