HẠ NIÊN
Hạ niên
贺年 cũng
gọi là “bái niên” 拜年(chúc tết), là phong tục truyền thống của Trung Quốc
vào dịp năm mới. Mỗi năm cứ đến tết, bất luận là sĩ nông công thương đều ngừng
công việc, về đoàn tụ cùng gia đình, bắt đầu từ mùng 1 tháng Giêng, đi chúc tết
thân bằng cố cựu, các bậc trưởng bối. Trong Mộng
lương lục 梦粱录 có ghi:
Nguyên đán, sĩ đại phu giao tương hạ, tế dân
nam nữ diệc tiên y vãng lai bái tiết.
元旦,
士大夫交相贺, 细民男女亦鲜衣往来拜节.
(Ngày nguyên
đán, sĩ đại phu chúc mừng lẫn nhau, nam nữ bình dân bách tính với quần áo mới
cũng qua lại chúc tết lẫn nhau)
Trong Trung Hoa toàn quốc phong tục chí 中华全国风俗志có nói đến
phong tục ở Phúc Kiến 福建:
Nguyên nhật, trần thiết tửu lễ, dĩ thừa linh
huống, thiếu trưởng tự bái, thích hữu tương quá, hạ tam nhật, thị bất liệt tứ.
元日, 陈设酒礼, 以承灵贶, 少长序拜, 戚有相过, 贺三日, 市不列肆.
(Ngày nguyên
đán, bày rượu cùng lễ vật cúng tế, để mong được thần linh ban phúc, lớn nhỏ
theo thứ tự tế bái, bạn bè thân hữu qua lại, chúc mừng trong 3 ngày, chợ không
nhóm họp.)
Trong Hàm Ninh huyện chí 咸宁县志:
Nguyên đán, sĩ đại phu túc hưng, cát phục tế
bái tổ tiên tất, dĩ thứ bái phụ huynh, xuất bái sư trưởng thân tộc, tề dân diệc
nhiên.
元旦, 士大夫夙兴, 吉服祭拜祖先毕, 以次拜父兄, 出拜师长亲族, 齐民亦然.
Ngày
nguyên đán, sĩ đại phu dậy sớm, mặc cát phục tế bái tổ tiên xong, tiếp đó bái yết
chúc mừng cha anh, rồi đi bái yết chúc mừng thầy cùng bà con thân tộc, dân thường
cũng như thế.
Những
người đang làm quan phải đi bái yết cấp trên, những quan lớn cũng phải đi bái yết
hoàng đế. Trong Đông Kinh mộng hoa lục 东京梦华录ghi rằng:
Chính đán đại triều hội, xa giá toạ Đại
Khánh điện, hữu giai trụ trưởng đại nhân tứ nhân, lập vu điện giác, vị chi Trấn
điện tướng quân, chư quốc sứ nhân nhập điện đình, liệt pháp hạ nghi trượng,
bách quan giai quan miện triều phục, chư lộ cử nhân cập giải thủ diệc sĩ phục lập
ban.
正旦大朝会, 车驾坐大庆殿, 有介胄长大人四人, 立于殿角, 谓之镇殿将军, 诸国使人入贺殿庭, 列法贺仪仗, 百官皆冠冕朝服, 诸路举人及解首亦士服立班.
(Ngày mồng
1 tết đại triều hội, xa giá đến điện Đại Khánh, có 4 tượng người cao lớn mặc
giáp trụ đứng ở góc điện, gọi là Trấn điện tướng quân, sứ giả các nước vào sân
điện chúc mừng, sân điện bày nghi trượng chúc mừng, bách quan đều đội mũ miện
triều phục, cử nhân và giải nguyên các lộ mặc sĩ phục đứng theo thứ tự.)
Có thể
thấy, ở Trung Quốc “bái niên” là một phong tục rất phổ biến, phong tục này
không chỉ thông hành xưa nay, mà ở các dân tộc anh em cũng có phong tục này.
Tục
“bái niên hạ tiết” 拜年贺节 khởi nguồn vào đầu thời Hán. Trong Sự vật kí nguyên 事物记原có ghi:
‘Thông điển’ viết: Hán Cao Tổ thập nguyệt định
Tần, toại vi tuế thủ. Thất niên, Trường Lạc cung thành, chế quần thần triều hạ
nghi, Vũ Đế cải dụng Hạ chính, diệc tại kiến Dần chi sóc. Tắc Nguyên đán khánh
hạ, thuỷ vu Hán Cao Tổ dã.
‘通典’ 曰: 汉高祖十月定秦, 遂为岁首. 七年, 长乐宫成, 制群臣朝贺仪, 武帝改用贺正, 亦在建寅之朔. 则元旦庆贺, 始于汉高祖也.
(Trong
‘Thông điển’ có nói: Tháng 10 Hán Cao Tổ bình định được triều Tần, bèn lấy đó
làm đầu năm. 7 năm sau, cung Trường Lạc hoàn thành, chế định ra nghi thức quần
thần triều hạ, Vũ Đế đổi dùng lịch nhà Hạ, đầu năm cũng là kiến Dần. Như vậy,
việc chúc mừng nhân dịp Nguyên đán là bắt đầu từ Hán Vũ Đế vậy.)
Từ đó về
sau, các đời nối theo thành tập tục.
Thời
gian cụ thể chúc tết cũng căn cứ vào đối tượng mà có quy định cụ thể. Nói
chung: đại để là ngày mùng 1 là cận chi (tức bà con gần) với mình, mùng 2 là viễn
chi, bà con hai bên nội ngoại chúc tết lẫn nhau; mùng 4 là thân thích, đồng
niên, bạn bè thế giao. Trong Thiên chỉ ngẫu
văn 天咫偶闻 ghi rằng:
Chinh nguyệt nguyên nhật chí ngũ nhật, tự cự
thất chí lư diêm giai biến đãi khách.
正月元日至五日, 自巨室至闾阎皆遍待客.
(Từ
mùng 1 đến mùng 5 tháng giêng, từ quý tộc đến bình dân đều tiếp đãi khách.)
Mùng 6,
giới nữ ra khỏi nhà, con gái quy ninh 归宁 (về thăm cha mẹ ruột). Trong Yên Kinh tuế thời kí 燕京岁时记 có nói:
Chí sơ lục nhật, tắc vương phi quý chủ, dĩ cập
các hoạn thất đẳng, quan bỉ (1) vãng lai, hỗ tương đạo hạ, tân giá nữ
tử, vu thị nhật quy ninh, xuân nhật dung hoà, xuân nê hoạt thát, hương xa tú
tú, tắc hạng điền cù.
至初六日, 则王妃贵主, 以及各宦室等, 冠帔 (1) 往来, 互相道贺, 新嫁女子, 于是日归宁, 春日融和, 春泥滑澾, 香车绣绣, 塞巷填衢.
(Đến
ngày mùng 6, vương phi quý chủ cùng các phụ nữ các nhà quan mũ khăn qua lại, cùng
chúc mừng nhau. Cô gái mới lấy chồng, vào ngày này về thăm cha mẹ mình. Ngày
xuân ấm áp, bùn ngày xuân trơn trợt, xe thơm thêu đẹp, chật ngõ chật đường.)
Trong Hồng lâu mộng 红楼梦 nói rằng:
Vương
phu nhân 王夫人và Phượng Thư 凤姐ngày
nào cũng bận về việc mời khách đến uống rượu tết, sảnh bên kia và trong sân đều
là bàn rượu, thân hữu đến tấp nập không ngớt. Bận suốt bảy, tám ngày mới xong.
Nguyên tiêu lại sắp đến, hai phủ Ninh 宁 Vinh 荣 treo đèn kết hoa, ngày 11 Giả Xá 贾赦mời Giả mẫu 贾母, hôm sau Giả Trân 贾珍lại mời Giả mẫu, Vương phu nhân và Phượng Thư cũng được
người ta mời đi uống rượu tết liền mấy ngày, không thể nhớ nỗi.
Trong Kim Bình Mai 金瓶梅cũng có nói đến. .....
(còn tiếp)
Chú của người
dịch
1- Trong nguyên tác in nhầm chữ 帔 (bí)
thành chữ 彼 (bỉ).
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 06/02/2019
(Mùng 2 Tết Kỉ Hợi)
Nguyên tác Trung văn
HẠ NIÊN
贺年
Trong quyển
TRUNG QUỐC PHONG TỤC ĐẠI TỪ ĐIỂN
中国风俗大辞典
Chủ biên: Thân Sĩ Nghiêu 申士垚,
Phó Mĩ Lâm 傅美琳
Trung Quốc Hoà Bình xuất bản xã xuất bản, 1994.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật