TỨC MẶC CHI
CHIẾN
(kì 2)
初, 燕人攻安平, 临淄市掾田单在安平 (1), 使其宗人皆以铁笼傅车轊. 及城溃, 人争门而出, 皆以轊折车败, 为燕所擒; 独田单宗人以铁笼得免, 遂奔即墨 (2). 是时齐地皆属燕, 独莒, 即墨未下 (3), 乐毅乃并右军, 前军以围莒, 左军, 后军围即墨. 即墨大夫出战而死. 即墨人曰: “安平之战, 田单宗人以铁笼得全 (4), 是多智习兵.” 因共立以为将以拒燕. 乐毅围二邑, 期年不克, 乃令解围, 各去城九里而为垒, 令曰: “城中民出者勿获, 困者赈之, 使即旧业, 以镇新民.” 三年而犹未下, 或谗之于燕昭王曰: “乐毅智谋过人, 伐齐, 呼吸之间克七十馀城, 今不下者两城耳, 非其力不能拔, 所以三年不攻者, 欲久仗兵威以服齐人, 南面而王耳. 今齐人已服, 所以未发者, 以其妻子在燕故也. 且齐多美女, 又将忘其妻子. 愿王图之!” ...
Phiên âm
Sơ, Yên nhân công An
Bình, Lâm Tri thị duyện Điền Đan tại An Bình (1), sử kì tông nhân
giai dĩ thiết lung phụ xa duệ, cập thành hội, nhân tranh môn nhi xuất, giai dĩ
duệ chiết xa bại, vi Yên sở cầm; độc Điền Đan tông nhân dĩ thiết lung đắc miễn,
toại bôn Tức Mặc (2). Thị thời Tề địa giai thuộc Yên, độc Cử, Tức Mặc
vị hạ (3), Nhạc Nghị nãi tịnh hữu quân, tiền quân dĩ vi Cử, tả quân,
hậu quân vi Tức Mặc. Tức Mặc đại phu xuất chiến nhi tử. Tức Mặc nhân viết: “An
Bình chi chiến, Điền Đan tông nhân dĩ thiết lung đắc toàn (4), thị
đa trí tập binh.” Nhân cộng lập dĩ vi tướng dĩ cự yên. Nhạc Nghị vi nhị ấp, kì
niên bất khắc, nãi lệnh giải vi, các khứ thành cửu lí nhi vi luỹ, lệnh viết:
“Thành trung dân xuất giả vật hoạch, khốn giả chẩn chi, sử tức cựu nghiệp, dĩ
trấn tân dân.” Tam niên do vị hạ. Hoặc sàm chi vu Yên Chiêu Vương viết: “Nhạc
Nghị trí mưu quá nhân, phạt Tề, hô hấp chi gian khắc thất thập dư thành, kim bất
hạ giả lưỡng thành nhĩ, phi kì lực bất năng bạt, sở dĩ tam niên bất công giả, dục
cửu trượng binh uy dĩ phục Tề nhân, nam diện nhi vượng nhĩ. Kim Tề nhân dĩ phục,
sở dĩ vị phát giả, dĩ kì thê tử tại Yên cố dã. Thả Tề đa mĩ nữ, hựu tương vong
kì thê tử. Nguyện vương đồ chi!” ...
Chú thích
1- Điền Đan 田单: người Lâm Tri 临淄,
thân thuộc với bà con xa của tông thất Điền Tề 田齐thời
Chiến Quốc, nhậm chức Lâm Tri thị duyện 临淄市掾ở Tề đô, về sau làm Tướng ở nước Triệu.
Thị duyện 市掾: viên quan quản
lí thị trường.
2- Tức Mặc 即墨: nay là Lai Châu 莱州.
3- Câu “Độc Cử, Tức Mặc vị hạ”: chỉ có Cử thành và Tức Mặc là không bị
công hạ. Cử thành 莒城, còn gọi là Cử Châu 莒州,
vị trí tại phía đông nam tỉnh Sơn Đông 山东.
4- Câu “Điền Đan tông nhân dĩ thiết lung đắc toàn”: Điền Đan là quý tộc,
bà con xa với Điền thị nước Tề, từng làm tiểu lại ở Lâm Tri, khi đô thành nước
Tề Lâm Tri bị công hãm, Điền Đan đưa gia tộc lên xe ngựa chạy đến An Bình. Trên
đường nhìn thấy xe chạy nạn chen lấn, ông đồ rằng quân Yên sẽ truy đuổi đến, liền
lấy rọ sắt bọc trục xe. Qua một lúc lâu, quả nhiên quân Yên đuổi đến, người nước
Tề tranh nhau thoát thân, trên đường nhiều xe va chạm nhau, xe bị gãy trục
không thể chạy được, chỉ có xe của Điền Đan đến Tức Mặc một cách thuận lợi.
Dịch nghĩa
Lúc đầu, khi quân Yên đánh nước Tề, Lâm Tri thị duyện Điền
Đan đang ở An Bình, ông bảo người trong gia tộc dùng rọ sắt bọc trục xe lại. Đến
khi thành bị phá vỡ, mọi người tranh nhau chạy ra, do bởi trục xe va chạm nhau,
trục gãy xe chạy không được, bị quân Yên bắt, chỉ có gia tộc Điền Đan nhờ rọ sắt
bọc trục xe nên may mắn thoát khỏi, chạy đến được Tức Mặc. Lúc bấy giờ đất đai
nước Tề đa phần bị nước Yên chiếm lĩnh, chỉ có Cử thành và Tức Mặc là chưa bị
sa vào tay giặc. Nhạc Nghị bèn tập trung hữu quân, tiền quân bao vây Cử thành;
tập trung tả quân, hậu quân bao vây Tức Mặc. Quan Đại phu Tức Mặc xuất chiến bị
chết. Nhân sĩ Tức Mặc nói rằng: “Trận chiến ở An Bình, gia tộc Điền Đan dùng rọ
sắt bọc trục xe mà được bảo toàn, đó là nhờ Điền Đan mưu trí, quen việc dùng
binh.” Thế là họ cùng cử Điền Đan làm tướng kháng cự lại quân Yên. Nhạc Nghị
bao vây 2 thành, đã một năm mà không công hạ được, bèn ra lệnh bỏ bao vây, cho
lui ra ngoài thành Tức Mặc 9 dặm xây dinh luỹ, hạ lệnh rằng: “Bách tính trong
thành khi ra không nên bắt họ lại, người bị đói nên cứu giúp, để họ làm theo
nghề cũ, nhằm vỗ yên bách tính ở nơi mới chiếm.” Qua 3 năm, 2 thành vẫn chưa
công hạ được. Có người nói gièm với Yên Chiêu Vương rằng: “Nhạc Nghị mưu trí
hơn người, khi tấn công nước Tề, trong chốc lát đã hạ hơn 70 thành. Nay chỉ có
2 thành mà vẫn chưa công phá được, không phải là binh lực của ông ta không thể
công phá, sở dĩ đã 3 năm mà chưa lấy được, ấy là ông ta ỷ vào oai thế quân binh
để thu phục nhân tâm nước Tề, tự mình quay mặt về nam xưng vương. Nay nhân tâm
nước Tề đã phục, ông ta sở dĩ vẫn chưa hành động, ấy là do bởi vợ con ông ta
đang ở nước Yên. Huống hồ nước Tề nhiều mĩ nữ, sớm muộn gì ông ta cũng sẽ quên
vợ con. Mong đại vương sớm phòng bị!” ....
(còn tiếp)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 06/11/2018
Nguồn
TƯ TRỊ THÔNG GIÁM
资治通鉴
Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光
Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武
Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật