Dịch thuật: Hồ phục xạ kị (kì 2) (Tư trị thông giám)

HỒ PHỤC XẠ KỊ

(kì 2)

          国人皆不欲, 公子成称疾不朝 ⁽¹⁾. 王使人请之曰: “家听于亲, 国听于君. 今寡人作教易服而公叔不服 ⁽²⁾, 吾恐天下议己也. 制国有常⁽³⁾, 利民为本; 从政有经 ⁽⁴⁾, 令行为上 ⁽⁵⁾. 明德先论于贱 ⁽⁶⁾, 而从政先信于贵 ⁽⁷⁾, 故愿慕公叔之义以成胡服之功也 ⁽⁸⁾.” 公子成再拜稽首曰 ⁽⁹⁾: “臣闻中国者 ⁽¹⁰⁾, 圣贤之所教也, 礼乐之所用也, 远方之所观赴也, 蛮夷之所则效也 ⁽¹¹⁾. 今王舍此而袭远方之服, 变古之道, 逆人之心, 臣愿王孰图之也 ⁽¹²⁾!” 使者以报.

Phiên âm

        Quốc nhân giai bất dục, công tử Thành xưng tật bất triều ⁽¹⁾. Vương sử nhân thỉnh chi viết: “Gia thính vu thân, quốc thính vu quân. Kim quả nhân tác giáo dịch phục nhi công thúc bất phục ⁽²⁾, ngô khủng thiên hạ nghị kỉ dã. Chế quốc hữu thường ⁽³⁾, lợi dân vi bản; tùng chính hữu kinh ⁽⁴⁾, lệnh hành vi thượng ⁽⁵⁾. Minh đức tiên luận vu tiện ⁽⁶⁾, nhi tùng chính tiên tín vu quý ⁽⁷⁾, cố nguyện mộ công thúc chi nghĩa dĩ thành Hồ phục chi công dã ⁽⁸⁾. Công  tử Thành tái bái khể thủ viết ⁽⁹⁾: “Thần văn trung quốc giả ⁽¹⁰⁾, thánh hiền chi sở giáo dã, lễ nhạc chi sở dụng dã, viễn phương chi sở quan phó dã, man di chi sở tắc hiệu dã ⁽¹¹⁾. Kim vương xả thử nhi tập viễn phương chi phục, biến cổ chi đạo, nghịch nhân chi tâm, thần nguyện mộ vương thục đồ chi dã ⁽¹²⁾!” Sứ giả dĩ báo.

Chú thích

1- Công tử Thành 公子成: thúc phụ của Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王.

2- Bất phục 不服: không mặc y phục người Hồ.

3- Chế quốc 制国: trị lí quốc gia.

4- Hữu kinh 有经: có nguyên tắc nhất định.

5- Lệnh hành 令行: chính lệnh được thi hành.

6- Minh đức tiên luận vu tiện 明德先论于贱: ý là làm sáng đức hạnh trước tiên để bách tính nghị luận minh bạch. 

          Tiện 贱: chỉ bách tính tầng lớp dưới.

7- Nhi hành chính tiên tín vu quý 而从政先信于贵: ý  là quán triệt chính lệnh trước tiên phải để cho quý tộc tín phục phụng hành.

8- Mộ công thúc chi nghĩa 慕公叔之义: nương nhờ thanh vọng của thúc phụ.

9- Khể thủ 稽首: khấu đầu sát đất, là lễ quỳ bái cung kính nhất thời cổ.

10- Trung quốc 中国: khu vực trung nguyên.

11- Tắc hiệu 则效: theo pháp bắt chước theo.

12- Thục đồ 孰图: suy nghĩ kĩ lưỡng. Chữ 孰 (thục) như chữ 熟 (thục).

Dịch nghĩa

          Người trong nước đều không muốn mặc như thế, công tử Thành lấy cớ bệnh không lên triều. Triệu Vũ Linh Vương bèn phái sứ giả đi thuyết phục, nói rằng:

           - Việc nhà nghe lời cha mẹ, việc nước nghe lệnh của quốc quân. Hiện ta đề xướng mọi người thay đổi trang phục, mà thúc phụ không chịu mặc, ta lo người trong thiên hạ sẽ nghị luận ta có lòng riêng. Trị lí đất nước cần phải có phép tắc nhất định, lấy cái lợi của dân làm gốc; theo chính vụ có nguyên tắc nhất định, chính lệnh được chấp hành là quan trọng nhất. Làm sáng đức hạnh trước tiên phải để bách tính nghị luận cho minh bạch, còn quán triệt chính lệnh đầu tiên phải khiến quý tộc tín phục phụng hành, cho nên ta hi vọng có thể lấy thúc phụ làm gương, thực hiện công nghiệp mặc trang phục người Hồ.

          Công tử Thành bái tạ đáp rằng:

          - Thần nghe nói, trung nguyên là nơi mà được các bậc tiên hiền cổ đại giáo hoá, dùng lễ nhạc nghi chế, khiến các nước từ phương xa đến triều bái, man di bốn phương bắt chước theo. Hiện quân vương bỏ đi những điều này, lại còn học theo cách phục sức man di phương xa, đó là tự ý thay đổi tập tục truyền thống, đi ngược lại lòng dân. Thần mong ngài suy nghĩ cẩn thận.

          Sứ giả đem những lời của ông về báo lại với Triệu Vũ Linh Vương.

                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 14/3/2018

Nguồn

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM

资治通鉴

Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光

Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武

Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013