NHỮNG ĐIỀU LÍ THÚ VỀ HỌ TÊN BẰNG CHỮ SỐ
Dùng chữ số để đặt
tên là một phương thức rất đặc thù ở Trung Quốc, ngày nay rất ít thấy, nhưng
trong lịch sử đặt tên theo cách này có một dạo rất thịnh hành.
Theo khảo chứng,
dùng chữ số để đặt tên bắt đầu từ thời Xuân Thu. Lúc bấy giờ, Ngô vương đặt tên
cho con gái mình là “Nhị Thập” 二十.
Để kị huý, người nước Ngô đọc “nhị thập” 二十thành
“niệm” 念, mãi cho đến hiện nay nhiều
nơi ở phía nam vẫn còn đọc “nhị thập” là “niệm”. Về sau, đặt tên theo cách này
từ nước Ngô lan truyền ra các nơi. Từ đời Tống trở đi, cách đặt tên theo kiểu này
từng một dạo được thịnh hành, trong sử sách cũng có nhiều ghi chép. Hồng Mại 洪迈, văn học gia thời Nam Tống
trong Di kiên chí 夷坚志 có nói đến
16 người có họ tên bằng chữ số, nam có nữ có, nông dân có, ngư phủ có, cũng có cả thương nhân, nghệ nhân.
Như Lưu Thập Nhị 刘十二, Vương Thập
Ngũ 王十五, Thẩm Thất Lục 沈七六, Chu Tam 周三, Tùng Tứ 从四,
Trần Nhị 陈二, Hoàng Thập Nhất Nương 黄十一娘, Vương Thiên Nhất Tả王千一姐v.v... Từ đó chúng ta có thể
biết, thời Tống, người dùng chữ số đặt tên là không ít. Nhưng theo học giả khảo
chứng, lúc bấy giờ cách dùng chữ số để đặt tên đa phần là bình dân bách tính,
quan viên tương đối ít. Đến thời Minh Thanh, quan viên đặt tên theo cách này dần
nhiều lên. Đặc biệt là triều Thanh, rất nhiều quan viên thích dùng chữ số để đặt
tên, đương nhiên điều này cũng có liên quan đến tập tục của Mãn tộc.
Dùng chữ số để đặt
tên, có khi là lấy hàm nghĩa cát tường của chữ số, mang ý nghĩa đặc biệt, có
khi là lấy giờ sinh của em bé gia thêm số tuổi của ông nội, số tuổi của cha hoặc
mẹ. Cũng có khi là thứ tự anh em đồng bối trong gia tộc, như Lí Bạch 李白còn được gọi là Lí Thập Nhị 李十二, đây là do bởi Lí Bạch ở
vào hàng thứ 12 trong số các anh em đồng bối. Còn như Bạch Cư Dị 白居易có tên là Bạch Nhị Thập Nhị 白二十二, Âu Dương Tu 欧阳修có tên là Âu Cửu 欧九, đều là căn cứ vào thứ tự mà
ra.
Càng thú vị hơn nữa,
trong dân gian Trung Quốc không chỉ có tên bằng chữ số, mà còn có họ bằng chữ số,
hơn nữa rất hoàn chỉnh. Theo Trung Quốc
tính thị hối biên 中国姓氏汇编thống kê, trong số các họ có đơn tính như
Nhất, Tam, Tứ, Ngũ, Lục, Thất, Bát, Cửu, Bách, Thiên, Vạn, Ức v.v... còn có phức
tính như Đệ Nhất, Đệ Nhị, Đệ Tam, Đệ Tứ, Đệ Ngũ, Đệ Lục, Đệ Thất, Đệ Bát v.v...
Đời Minh tại huyện Tung Minh 嵩明
có quan Huyện thừa họ Nhất 一,
tên Thiện 善, đời Đường
Huyền Tông 唐玄宗có một
viên Trung uý họ Nhị 二tên Trực 直, đời Nguyên tại tỉnh Vân Nam có quan Hữu
thừa tên Tam Đán Bát 三旦八. Thời
Xuân Thu, Việt Vương Câu Tiễn 勾践có
một bề tôi tên Tứ Thuỷ 四水, thời Tam
Quốc hậu chúa nước Thục có bề tôi tên Ngũ Lương 五梁. Ngoài ra trong lịch sử còn có người tên Thất Hi
Hiền 七希贤, Bát Thông 八通, Cửu Gia 九嘉, Bách Kiên 百坚.
Hiện nay trừ họ Vạn 万 mà mọi người
đều biết ra, họ tên bằng những chữ số khác rất ít thấy.
Trong lịch sử,
tên người gồm cả họ và tên đều dùng chữ số để biểu thị thì triều Thanh là đa số.
Như triều Thanh khoảng thời Gia Khánh 嘉庆,
có một vị quan Đề đốc tên Cửu Thập 九十,
họ là Cửu tên là Thập. Thời Càn Long 乾隆
có vị Giang Ninh tướng quân lập được chiến công tên là Bát Thập Lục 八十六, họ Bát tên Thập Lục. Còn
có một vị tướng khác tên là Thất Thập Nhất 七十一,
họ Thất tên Thập Nhất. Tác giả Lạc Dương
tạp kí 洛阳杂记tên là Lục Thập Thất 六十七, họ Lục tên Thập Thất. Trong Quan trường hiện hình kí 官场现形记có chép một người nhân
vì tên bằng chữ số mà xảy ra chuyện. Có một vị mới đến nhậm chức Tri châu, nghe
nói nhà Tri phủ có thêm Tôn thiếu gia, liền vội sắm một ít lễ vật đến mừng, lễ
vật là 64 đồng bạc, viết lên thiệp chúc mừng là “Hỉ kính lục thập tứ nguyên” 喜敬六十四元 (kính mừng 64 đồng). Ai ngờ, quan Tri phủ tên là “Hỉ
Nguyên”, còn tên của lão thái gia là “Lục Thập Tứ”. Tờ thiệp chỉ viết ngắn gọn
6 chữ nêu hết kị huý 2 đời của cha con Tri phủ, kết quả có thể tưởng tượng ra
được, tiền và thiệp bị vất đi, còn người thì bị mắng.
Hiện nay, cách dùng chữ số để đặt tên
không còn nhiều, nhưng cũng thấy xuất hiện. Theo chỗ chúng tôi được biết, có một
vị giáo sư số học nổi tiếng đã dùng chữ số để đặt tên cho con mình, con đầu tên
là Lục Nhất 六一,
con thứ tên Lục Nhị 六二. Chúng tôi còn phát hiện, mọi người cảm thấy hứng thú dùng
chữ số đặt tên mọi, trong tương lai dùng chữ số để đặt tên có thể tăng lên nhiều.
tên bằng chữ số ngắn gọn, một số chữ số như nhất, tam, cửu trong văn hoá Trung
Quốc còn có hàm nghĩa sâu xa, dùng đặt tên rất tốt rất có sức hút.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn
12/01/2018
Nguyên tác Trung văn
Trong
quyển
TRUNG
QUỐC NHÂN DANH ĐÍCH CỐ SỰ
中国人名的故事
Tác giả: Trương Tráng Niên 张壮年
Trương Dĩnh Chấn 张颖震
Sơn
Đông hoạ báo xuất bản xã, tháng 9-2005
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật