TAM GIA PHÂN TẤN
(kì 9)
三家分智氏之田 (1). 赵襄子漆智伯之头 (2), 以为饮器. 智伯之臣豫让欲为之报仇, 乃诈为刑人, 挟匕首, 入襄子宫中涂厕. 襄子如厕心动, 索之, 获豫让. 左右欲杀之, 襄子曰: “智伯死无后, 而此人欲为报仇, 真义士也, 吾谨避之耳.” 乃舍之. 豫让又漆身为癞, 吞炭为哑. 行乞于市, 其妻不识也. 行见其友, 其友识之, 为之泣曰: “以子之才, 臣事赵孟, 必得近幸. 子乃为所欲为, 故不易邪? 何乃自苦如此? 求以报仇, 不亦难乎!” 豫让曰: “既已委质为臣 (3), 而又求杀之, 是二心也. 凡吾所为者, 极难耳. 然所以为此者, 将以愧天下后世之为人臣怀二心者也.” 襄子出, 豫让伏于桥下. 襄子至桥, 马惊; 索之, 得豫让, 遂杀之.
Phiên âm
Tam gia phân Trí thị chi điền (1).
Triệu Tương Tử tất Trí Bá chi đầu (2), dĩ vi ẩm khí. Trí Bá chi thần
Dự Nhượng dục vị chi báo cừu, nãi trá vi hình nhân, hiệp chuỷ thủ, nhập Tương Tử
cung trung đồ xí. Tương Tử như xí tâm động, sách chi, hoạch Dự Nhượng. Tả hữu dục
sát chi, Tương Tử viết: “Trí Bá tử vô hậu, nhi thử nhân dục vị báo cừu, chân
nghĩa sĩ dã, ngô cẩn tị chi nhĩ.” Nãi xả
chi. Dự Nhượng hựu tất thân vi lại, thôn thán vi á. Hành khất vu thị, kì
thê bất thức dã. Hành kiến kì hữu, kì hữu thức chi, vị chi khấp viết: “Dĩ tử
chi tài, thần sự Triệu Mạnh, tất đắc cận hạnh. Tử nãi vi sở dục vi, cố bất dị
da? Hà nãi tự khổ như thử? Cầu dĩ báo cừu, bất diệc nan hồ!” Dự Nhượng viết:
“Kí dĩ uỷ chí vi thần (3), nhi hựu cầu sát chi, thị nhị tâm dã. Phàm
ngô sở vi giả, cực nan nhĩ. Nhiên sở dĩ vi thử giả, tương dĩ quý thiên hạ hậu
thế vi nhân thần hoài nhị tâm giả dã.” Tương Tử xuất, Dự Nhượng phục vu kiều hạ.
Tương Tử chí kiều, mã kinh; sách chi, đắc Dự Nhượng, toại sát chi.
Chú thích
1- Tam gia 三家: chỉ 3 nhà Hàn,
Triệu, Nguỵ của nước Tấn. Năm Chu Uy Liệt Vương 周威烈王 thứ 23 (năm 403 trước công nguyên), 3 nhà Hàn, Triệu, Nguỵ cùng xuất
binh tiêu diệt họ Trí, Chu thiên tử đành thừa
nhận địa vị chư hầu của 3 nhà. Từ đó, lịch sử Trung Quốc tiến vào thời đại Chiến
Quốc. Câu chuyện này phát sinh trước năm Chu Uy Liệt Vương thứ 23, ở đây Tư Mã
Quang 司马光truy thuật lại câu chuyện trước khi 3 nhà phân chia nước
Tấn, nhằm để trình bày lịch sử quan cơ bản
của mình.
2- Tất 漆: danh từ được
dùng làm động tự, dùng sơn bôi lên thân thể.
3- Uỷ chí 委质: thần phục, quy
phụ.
Dịch nghĩa
Ba nhà
Hàn, Triệu, Nguỵ phân chia ruộng đất của họ Trí. Triệu Tương Tử còn lấy đầu lâu
của Trí Bá sơn đen, làm dụng cụ uống rượu cho mình. Gia thần của Trí Bá là Dự Nhượng muốn báo thù cho chủ công, bèn
giả làm người đã từng chịu qua hình phạt khổ sai, giấu chiếc dao chuỷ thủ trong
người, lẻn vào cung của Triệu Tương Tử quét dọn nhà xí. Lúc Triệu Tương Tử đi
nhà xí, trong lòng bỗng nhiên bất an, hạ lệnh lục soát, bắt được Dự Nhượng. Tuỳ
tùng tả hữu của Triệu Tương Tử muốn giết Dự Nhượng, Triệu Tương Tử nói rằng: ‘Trí
Bá chết, không có hậu nhân, người này vì ông ta mà báo thù, quả là nghĩa sĩ, ta
cẩn thận tránh hắn là được.” Bèn thả Dự Nhượng. Dự Nhượng bôi đen thân mình, giống
như người bị bệnh hủi, lại nuốt than khiến giọng trở nên khàn. Ông ta ăn xin ở
chợ, ngay cả người vợ của ông cũng nhận không ra. Dự Nhượng đến trước mặt một
người bạn, người bạn sau khi nhận ra, thất kinh, khóc nói với Dự Nhượng rằng: “Với
tài cán của ông, nếu đến với Triệu gia, nhất định sẽ được trọng dụng, lúc bấy
giờ có cơ hội tiếp cận ông ta. Lúc đó, ông muốn làm gì chẳng phải là dễ dàng sao?
Sao lại tự làm khổ mình đến mức này? Dùng cách này để báo thù, cũng chẳng phải
là khó sao?” Dự Nhượng đáp rằng: “Nếu tôi đã khuất thân làm thần tử cho Triệu
gia mà lại tìm cơ hội để giết ông ta, đó là đối với ông ta tôi nuôi hai lòng.
Tôi cũng biết hiện làm theo cách này, muốn báo thù là cực khó. Nhưng sở dĩ tôi
vẫn làm, là vì muốn đời sau những kẻ làm thần tử cho người ta mà lòng chứa sự bất
trung cảm thấy xấu hổ.” Ngày nọ, Triệu Tương Tử ngồi xe ra đi, Dự Nhượng nấp dưới
cây cầu mà Triệu Tương Tử nhất định sẽ đi ngang qua. Triệu Tương Tử đến trước cầu,
con ngựa của ông ta đột nhiên kinh hãi; hạ lệnh lục soát, bắt được Dự Nhượng,
bèn giết chết.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/5/2017
Nguồn
TƯ TRỊ THÔNG GIÁM
资治通鉴
Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光
Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武
Bắc
Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật