NHỮNG CÂU CHUYỆN THÚ VỊ VỀ TÍNH THỊ
Văn hoá tính thị
của Trung Quốc có nguồn gốc lâu đời, lai lịch của nhiều tính thị có những câu
chuyện thú vị.
Thống soái Phù
Kiên 苻坚 của Tiền Tần vốn họ “Bồ” 蒲, nhân vì lúc sinh ra, trên
lưng thấy lờ mờ tự dạng chữ 艸
(thảo) và chữ 付 (phó). 艸 và 付 tổ hợp lại thành chữ 苻 (phù). 苻
và 蒲 âm đọc tương đồng, người nhà
cho rằng đó là họ mà thần ban cho, là điềm cát tường, thế là đổi 蒲 sang 苻. Tên của Bồ Kiên 蒲坚
được đổi thành Phù Kiên.
Về họ 窦 (đậu) có nhiều nguồn gốc,
trong đó có một nguồn gốc có liên quan đến cẩu động 狗洞 (hang chó).
Chữ 窦 vốn chỉ cái
động, cái lỗ, như 鼻窦 (tị đậu = lỗ mũi), 狗窦
(cẩu đậu = hang chó). 狗窦 (cẩu đậu)
chính là 狗洞 (cẩu động). Tương truyền,
hơn 4000 năm trước, con của Hạ Vũ 夏禹
là Khải 启 đoạt lấy chính quyền, kiến lập
triều Hạ. Khi vương vị truyền đến cháu là Tương 相, một chư hầu tên Hậu Nghệ 后羿 lợi dụng sự bất mãn của thần dân phản đối quốc
quân đã phát động chính biến, sát hại Tương. Lúc bấy giờ, vợ của Tương đang
mang thai, trong tình thế khẩn cấp, đã từ trong cẩu động bò ra ngoài, chạy về
nhà mẹ đẻ lánh nạn. Chẳng bao lâu sinh ra một người con trai, đó chính là Thiếu
Khang 少康. Lúc Thiếu Khang theo mẹ
lánh nạn, Hậu Nghệ bị một người tên là Hàn Trác 寒浞 giết chết. Sau khi giết Hậu Nghệ, Hàn Trác muốn giết
cả Thiếu Khang. Thiếu Khang nghe được tin liền bỏ trốn. Thiếu Khang được một
nhóm người của nhà Hạ giúp đỡ, lực lượng không ngừng lớn mạnh, cuối cùng đánh bại
Hàn Trác, khôi phục vương triều Hạ, trong lịch sử gọi là “Thiếu Khang trung
hưng” 少康中兴. Sau khi Thiếu Khang qua đời,
truyền ngôi cho Dư 予. Để kỉ niệm
tổ mẫu từ cẩu động bò ra, bảo vệ phụ thân là Thiếu Khang, khôi phục lại vương
triều, Dư đã đổi sang họ “Đậu” 窦.
Nguồn gốc của họ
Phác 朴 cũng có nhiều thuyết, trong
đó có một thuyết xuất phát từ một truyền thuyết thần kì. Theo Tam Quốc Kí Sử 三国记史 của Triều Tiên, lúc bấy
giờ Triều Tiên có lục bộ Thần Hàn 六部辰韩 (1), trong đó, thôn trưởng của thôn Cao Khư 高墟 tên là Tô Mậu Công 苏茂公. Một ngày nọ, Tô Mậu Công
nhìn ra xa thấy trong khu rừng dưới chân Dương sơn 杨山 có một con tuấn mã dường như đang hí vang, ông cảm
thấy kì lạ liền muốn đến xem cho rõ, nhưng lúc chưa kịp đến gần đã không thấy
con tuấn mã nữa, chỉ thấy nơi con tuấn mã hí lưu lại một cái trứng lớn. Thôn
trưởng đem trứng về nhà, khi bổ quả trứng ra, một đứa bé từ trong đó bước ra.
Thôn trưởng cảm thấy kì lạ, liền nuôi đứa bé. Đứa bé lớn lên, đa tài đa nghệ,
thể hiện rõ là một nhân tài. Người trong lục bộ cảm thấy lai lịch của đứa bé
khác thường liền tôn lên là quân trưởng.
Nhân vì người dân nơi đó gọi trái bầu (hồ lô 葫芦) là “phác” 朴
(biều 瓢), mà quả trứng lớn lại rất giống
trái bầu, cho nên họ đã lấy “phác” (biều) làm họ. Về sau, “Phác” trở thành một
họ lớn của Triều Tiên.
Người mang họ Kim
金 của tộc Triều Tiên cũng rất
đông. Nguồn gốc họ Kim cũng tương tự với nguồn gốc họ Phác, cũng xuất phát từ một
câu chuyện thần thoại. Tương truyền, quốc vương Triểu Tiên là Thoát Giải 脱解 ban đêm nghe có tiếng gà gáy
trong khu rừng ở Kim Thành 金城
(nay là khu vực phía nam Khánh Thượng Nam đạo 庆尚南道 của Triều Tiên). Khi trời sáng, quốc vương sai đại
thần Hồ Công 瓠公 đi xem
xét. Quả nhiên Hồ Công phát hiện trong khu rừng một con gà trống sắc đỏ đang
gáy dưới gốc cây, trên cây có treo một chiếc hộp nhỏ bằng gỗ sắc vàng rất đẹp.
Hồ Công vui mừng kinh ngạc, vội về báo lại quốc vương. Quốc vương sai người đến
mở chiếc hộp, thấy bên trong có một đứa bé trai, liền đưa về nuôi dưỡng. Đứa bé
lớn lên vô cùng thông minh, nhiều mưu lược, nhiều tài năng. Nhân vì xuất phát từ
trong chiếc hộp gỗ sắc vàng nên đã lấy “Kim” làm họ. Về sau, họ Kim cũng trở
thành một họ lớn của tộc Triều Tiên.
Về lai lịch của họ
Lí 李 cũng liên quan đến một câu
chuyện. Tương truyền họ Lí là hậu đại của Chuyên Húc Cao Dương thị 颛顼高阳氏, thủ lĩnh bộ lạc thời viễn
cổ. Chữ “lí” của họ Lí lúc bấy giờ là chữ 理
trong “đạo lí”. Đó là bởi vì trong số con cháu đời sau của Chuyên Húc có người
tên là Cao Dao 高陶, đảm nhiệm
chức “lí quan” 理官 thời
Nghiêu Thuấn, tức chức quan phụ trách xử lí những việc tranh chấp trong bộ lạc.
Do bởi ông chấp pháp nghiêm minh, rất được mọi người tôn kính, con cháu của ông
cũng luôn giữ chức quan đó, nên theo tập tục, đã lấy 理 làm họ.
Đến cuối triều
Thương, cha của Lí Chân 理真 đảm nhiệm
chức quan này, ông cương trực không xu nịnh, đắc tội với Trụ vương tàn bạo nên
bị sát hại. Lí phu nhân sau khi biết được tin liền đưa con đến lánh nạn tại gò
Y Hầu 伊侯. Hai mẹ con ẩn náu tại nơi
đây, sống một cuộc sống gian khổ, khát uống nước suối, đói ăn trái rừng. Lí phu
nhân dùng trái lí 李 để nuôi dưỡng
Lí Chân. Về sau Trụ vương bị lật đổ, Lí phu nhân và con là Lí Chân được sống trở
lại những ngày như trước. Để kỉ niệm ơn cứu mạng của cây lí, đã đổi 理 thành 李. Về sau họ Lí phát triển, trở thành một trong những
họ chiếm số lượng đông trong “bách gia tính” của Trung Quốc.
Họ Xa 车 cũng có một lai lịch đầy ý
nghĩa. Thời Hán Vũ Đế 汉武帝, có một vị
Thừa tướng tên Điền Thiên Thu 田千秋,
lúc còn trẻ đã có nhiều cống hiến cho đất nước, một đời trung thành, rất được
hoàng đế trọng dụng. Lúc về già, chân bị đau, đi lại khó khăn, hoàng đế cho
phép ông ngồi xe nhỏ vào cấm cung. Đây là sự đãi ngộ đặc biệt, mọi người khen tặng
ông là “Xa Thừa tướng” 车乘相. Con cháu
đời sau của ông cảm thấy rất vinh dự nên đã đổi sang họ “Xa”.
Chú của người dịch
1- Thần Hàn 辰韩:
một trong những bộ lạc của dân tộc phía nam ở bán đảo Triều Tiên vào thời cổ khoảng
cuối thế kỉ thứ 2 trước công nguyên đến thế kỉ thứ 4. Thần Hàn 辰韩 cùng Mã Hàn 马韩 và Biền Hàn 弁韩 hợp xưng là Tam Hàn. Thần
Hàn ở phía đông của Mã Hàn. Thần Hàn và Biền Hàn giao lưu tương đối nhiều, văn
hoá tương tự, cư dân sống tạp cư với nhau.
Lúc ban đầu Thần
Hàn có 6 nước, sau phát triển lên, lúc cực thịnh có đến 12 nước.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/12/2016
Nguyên tác Trung văn
TÍNH THỊ LÍ ĐÍCH HỮU
THÚ CỐ SỰ
姓氏里的有趣故事
Trong
quyển
TRUNG
QUỐC NHÂN DANH ĐÍCH CỐ SỰ
中国人名的故事
Tác giả: Trương Tráng Niên 张壮年
Trương Dĩnh Chấn 张颖震
Sơn
Đông hoạ báo xuất bản xã, tháng 9-2005
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật