LUẬN VỀ TIẾN THỦ, MẠO HIỂM
(kì 3)
Sinh ra từ
trí tuệ
Phàm
con người có sợ hãi rụt rè, tất với sự lí thấy nó không sáng rõ. Trẻ con phụ nữ
người già sợ nhất là ma quỷ, đêm tối không dám ra ngoài; dân tộc dã man sợ nhất
là “ki tường” 禨祥, quy phệ 龜筮 (1) mà
không thuận theo thì không dám làm; thấy nhật thực日食,
tuệ kiến 彗見 (2) thì sợ. thứ Sáu không nên xuất hành, 13 người không
dám cùng ngồi ăn chung; những điều này biết có chỗ tệ, nhưng làm thì lại có điều
sợ. Đá ghềnh chằng chịt, giòng nước chảy xiết, nếu không rành tính nước thì
không dám qua; tuyết rơi khắp đồng, đầy cả hang hố, nếu không biết địa thế thì
không dám vượt. Thấy nó không rõ ràng (3) thì khí sẽ khuyết thiếu,
khuyết thiếu thì tinh thần tiến thủ sẽ suy sụp. Cho nên Vương Dương Minh 王陽明 lấy “tri hành hợp nhất” 知行合一 (4) làm giáo nghĩa, rõ ràng là đã được cái gốc vậy. Ca
Luân Bố 哥侖布 (5) dám đi thuyền vượt Đại Tây dương, bởi biết chắc quả đất
tròn, biết bờ bên kia tất có thế giới cực lạc. Cách Lan Tư Đốn 格蘭斯頓 kiên trì việc Ái Nhĩ Lan 愛爾蘭
tự trị (6), vì tin tưởng chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa tự do bình đẳng, biết rõ nếu
không như thế thì Anh, Ái không thể bình yên. Hổ dữ theo sau, thì vượt suối
xuyên rừng như nơi bình địa; lửa cháy đến cột, thì băng thềm vượt vách nhanh
như cỏ bồng (7). Biết hổ và lửa có thể giết người nên không thể không
xông vào thứ hiểm để tránh cái tối hiểm. Còn như đứa bé không biết hổ hung bạo
và lửa hiểm nguy, vẫn đùa vui an nhiên. Cho nên tinh thần tiến thủ, mạo hiểm,
thường lấy chỗ hiểu biết sâu cạn, cao thấp làm tỉ lệ sai biệt. Muốn dưỡng khí,
trước tiên tích trí, không thể hư ngôn. Nếu không như thế, thì là nô lệ của
giáo tông, nô lệ của tiên triết, nô lệ của tập tục, nô lệ của kẻ ở ngôi cao đầy
quyền thế, thậm chí là nô lệ của tâm mình, tâm lại là nô lệ của tứ chi bách thể,
trùng trùng phọc ách 縛軛 (8), thoi
thóp mà chết, không sống lại cái thú của con người. Tôi thì biết rõ tiến thủ, mạo
hiểm không thể dừng lại vậy. (còn tiếp)
Chú của
nguyên tác
1- Quy phệ 龜筮: thời cổ khi
bói dùng rùa (bốc 卜) , dùng cỏ thi (phệ 筮).
Người bói dùng lửa hơ nóng mai rùa, xem tượng là những đường nứt trên mai rùa.
Còn phệ là dùng một nắm có thi để định cát hung và hành động. Muốn làm một việc
nào đó, nếu bói mà không tốt thì không dám làm.
2- Nhật thực 日食, tuệ kiến 彗見: tức nhật thực 日蝕
và sao chổi xuất hiện. “Tuệ tinh” 彗星 là “tinh vân” 星雲, do vô số tiểu tinh có thể tự phát quang tổ thành.
Khi xuất hiện hình dạng giống cái chổi, cũng gọi là “tảo trửu tinh” 掃帚星. Thời cổ tin rằng, nhật thực là thiên cẩu ăn mặt trời;
và sao chổi xuất hiện là thiên hạ đại loạn có chiến tranh.
3- Nguyên tác là “thẩm” 審,
rõ ràng minh bạch.
4- Tri hành hợp
nhất 知行合一: học thuyết do Vương Thủ Nhân 王守仁
đề xướng, chính là “tri” và “hành” là một. Ông bảo rằng: “Tri là chủ ý của
hành, hành là công phu của tri; tri là khởi đầu của hành, hành là cái thành của
tri.” Ông lại nói: “Gọi là biết mà không làm, chỉ là chưa biết.” Ví dụ “hiếu hảo
sắc” 好好色, thấy “hảo sắc” là tri; còn ham “hảo sắc” là hành.
Khi thấy “hảo sắc” thì bản thân đã ham
thích rồi, không phải thấy rồi sau đó có lòng ham thích.
5- Ca Luân Bố 哥侖布 (Cristoforo Colombo – ND): nhà hàng hải Ý Đại Lợi, người phát hiện Mĩ châu tân
đại lục.
6- Cách Lan Tư
Đốn 格蘭斯頓 (William Ewart Glastone – ND): đại chính trị gia nước Anh, lãnh tụ đảng Tự Do. Ái
Nhĩ Lan 愛爾蘭 (Ireland
7- Nguyên tác là “như chuyển bồng” 如轉蓬. “Bồng” 蓬 là tên một loại cỏ
tròn như trái cầu, mùa thu khô, bay theo gió. “Như chuyển bồng” hình dung khi gặp hoả tai, động tác băng thềm vượt vách nhanh nhẹn.
8- Phọc ách 縛軛: trói buộc áp
chế. “Ách” 軛 đồng với 軶, bộ phận càng xe
trên cổ bò. Ở đây giảng là “ách chế” 扼制.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 12/6/2016
Nguyên tác Trung văn
LUẬN TIẾN THỦ MẠO HIỂM
論進取冒險
Trong quyển
ẨM BĂNG THẤT TOÀN TẬP
飲氷室全集
Tác giả: Lương Khải Siêu 梁啟超
Văn hoá đồ thư công ti ấn hành
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật