至善无痕, 施之不求
施恩者, 内不见己, 外不见人, 则斗粟可当万钟之惠; 利物者, 计己之施, 责人之报, 虽百镒难成一文之功.
(菜根谭 - 立德修身)
CHÍ
THIỆN VÔ NGÂN, THI CHI BẤT CẦU
Thi ân giả, nội bất kiến kỉ, ngoại bất
kiến nhân, tắc đẩu túc khả đương vạn chung chi huệ; lợi vật giả, kế kỉ chi thi,
trách nhân chi báo, tuy bách dật nan thành nhất văn chi công.
(Thái căn đàm – Lập đức tu thân)
CHÍ THIỆN LÀ KHÔNG LƯU LẠI DẤU VẾT,
LÀM ƠN KHÔNG CẦU BÁO ĐÁP
Người bố
thí ân huệ cho người khác, không nên ghi nhớ trong lòng, cũng không nên nói ra
bên ngoài, có như vậy cho dù ân huệ nhỏ như một đấu thóc cũng có thể được báo
đáp vạn chung; người lấy tài vật giúp đỡ người khác, luôn so đo trong việc bố
thí, muốn người khác báo đáp lại, như vậy cho dù bỏ ra cả vạn lượng vàng, cũng
khó mà có được một đồng công đức.
Giải thích
và phân tích
Một anh
học trò tham gia khảo thí, quan chủ khảo là Quan Công. Quan Công đưa đề xuống,
anh ta cầm bút viết xong ngay, Trong bài làm có câu:
Hữu tâm vi thiện, tuy thiện bất thưởng.
Vô tâm vi ác, tuy ác bất phạt.
有心为善虽善不赏无心为恶虽恶不罚
(Có ý đồ làm điều thiện, tuy
là thiện nhưng không ngợi khen; vô tâm làm điều ác, tuy là ác nhưng không trách
phạt)
Anh học trò cho rằng, một người
có lòng làm điều tốt, mà biểu hiện ra cho người ta thấy, hoặc biểu hiện cho quỷ
thần thấy, tuy đó là việc tốt cũng không đáng để ngợi khen. Còn như một người
khi quăng một con dao cũ, bất hạnh làm tổn thương người khác, người đó hoàn
toàn không có ý làm hại đối phương, tuy là việc xấu, nhưng cũng không nên trách
phạt.
Quan Công đọc đến đó, vỗ án
khen hay, anh học trò cũng nên khen thưởng.
Đó là câu chuyện trong Liêu trai chí dị 聊斋志异, tuy chỉ là một
giấc mộng đẹp của anh học trò, nhưng lại nói lên một đạo lí: Một người nếu vì để
được tiếng khen hoặc vì tư lợi mà giúp người, tuy bề ngoài nhìn thấy là việc tốt,
nhưng cuối cùng cũng chẳng qua là nguỵ thiện, kết cục cũng không tránh khỏi bại
lộ. Câu chuyện đó đồng thời cũng nói rằng, cố ý làm việc thiện không phải là
thiện, phải làm việc thiện từ nội tâm của mình, đồng thời không lưu lại dấu vết,
đó mới là tồn thiện tâm.
Làm việc thiện là điều mà mọi
người cần phải làm, nhưng không phải để cho người khác biết mình làm việc thiện.
Nếu làm việc thiện vì danh tiếng thì đó không phải là việc thiện chân chính, hành
vi đòi người khác báo đáp và hành vi cố ý làm ra vẻ lại càng sỉ nhục. Sự thực
khi chúng ta thực lòng làm việc thiện mà không tính đến việc báo đáp, thì ngược
lại sự báo đáp lại có ngoài ý muốn.
Tại một trấn cổ có một sạp
hàng bán rau, bình thường khách không đông lắm, bởi người ở đây đều tương đối
nghèo, mua không nổi thức ăn. Nhưng thường có một nhóm trẻ con nhà nghèo đến
đây. Tuy chỉ đến để chơi đùa, nhưng chủ sạp hàng vẫn luôn chào hỏi, đối đãi
chúng như người lớn.
- Chào các cháu, hôm nay khoẻ không?
- Cám ơn chú, cháu rất khoẻ. Chú, mấy củ khoai tây này nhìn thấy rất
ngon.
- Vậy à! Mẹ cháu thế nào?
- Mẹ vẫn khoẻ, có chuyển biến tốt.
- Vậy thì tốt rồi, cháu muốn chút gì không?
- Không thưa chú. Cháu chỉ cảm thấy khoai tây rất tươi thôi.
- Cháu muốn mang một ít về nhà không?
- Không thưa chú, cháu không có tiền.
- Dùng đồ gì đó để đổi, được không?
- Mà ….. cháu chỉ có mấy viên bi
- Thật chứ. Cho chú xem.
- Đây, chú xem. Đây là viên tốt nhất.
- Rồi! nhưng chẳng qua đây là viên màu lam, chú muốn viên màu đỏ. Nhà
có viên màu đỏ không?
- Đương nhiên có.
- Thế này nhé! Trước tiên cháu mang mấy củ khoai tây về nhà, lần sau
cho chú xem viên màu đỏ đó.
- Dạ, nhất định. Cám ơn chú.
Mỗi lần chủ sạp hàng nói chuyện
cùng với vị khách hàng nhỏ tuổi này, vợ
ông ta lặng lẽ đứng một bên, nhìn họ với sắc mặt vui vẻ. Bà ta biết rõ trò diễn này rồi, cũng hiểu
rõ những việc mà chồng mình làm.
Nhiều năm trôi qua, chủ sạp vì
bệnh mà qua đời. Người trong trấn đều đến cáo biệt, có cả mấy đứa trẻ mà trước đây cùng với ông
trao đổi đồ.
Chúng
ta rất khó tính đến ảnh hưởng của việc làm điều thiện đối với giá trị sinh mệnh
cá nhân. Có lẽ những gì chúng ta làm lúc đó sẽ không có được sự hồi báo ngay lập
tức, nhưng những gì chúng ta làm sẽ lưu lại hạt giống cảm ơn trong lòng người
khác. Hạt giống đó không đâm chồi ngay lúc đó, nhưng sẽ có một ngày nhất định
nó sẽ trổ bông, hương bay xa muôn dặm.
Cuộc sống
thực tế cũng là đạo lí như thế, làm việc thiện không phải là để cho người ta
chú ý đến,điều mà sinh mệnh cần chúng ta phải làm, đó là mở rộng tấm lòng
thương yêu người khác, chân thành yêu thương người khác, an ủi những người thất
ý, vỗ về những người bị tổn thương, cổ vũ những người nản chí. Chí thiện là không lưu lại dấu vết, để
cho lòng mình như hoa mai lan toả hương thơm.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/5/2016
Nguồn
THÁI CĂN ĐÀM
菜根谭
Tác giả: (Minh) Hồng Ứng Minh 洪应明
Biên soạn: Bàng Bác 庞博
Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật