DA LUẬT ĐỨC QUANG
Da Luật
Đức Quang 耶律德光 (902 – 947) tức Liêu Thái Tông 辽太宗. Tộc Khất Đan 契丹 (1), tự Đức Cẩn 德谨, tên Khất Đan là Nghiêu Cốt 尧骨,
con thứ Liêu Thái Tổ. Năm Thiên Tán 天赞 thứ 1 đời Thái Tổ
(năm 922), ông nhậm chức Thiên hạ binh mã Đại nguyên soái. Năm Thiên Hiển 天显 thứ 1 (năm 926), Thái Tổ mất, Thái Tổ Thuật Luật
hoàng hậu 太祖述律皇后lập ông làm đế. Sau đánh nhà Hậu Đường, được 16 châu ở
Yên Vân 燕云. Tháng Giêng năm Đại Đồng 大同
thứ 1 (năm 947), công hạ kinh đô triều Tấn là Khai Phong 开封. Tháng 2, đặt quốc hiệu là Đại Liêu 大辽. Tháng 4, trở về phương bắc, nữa đường thì bị bệnh và
qua đời. Miếu hiệu là Thái Tông 太宗. Đức Quang giỏi về
thư pháp, có tài làm văn, trong sử ghi ông từng cùng cha mẹ và anh là Da Luật Bội
耶律倍 đến chùa Hoằng Phúc 弘福
xem tranh vẽ Quan Âm. Về sau đến lại, ông nói với tả hữu rằng:
Ngày trước cùng cha mẹ và anh em đến thăm
nơi đây, năm tháng chưa được bao lâu, nay ta đến chỉ có một mình!
Bi thán
khôn nguôi, bèn tự viết một thiên văn đề nơi vách để bày tỏ cảm xúc.
Trong Toàn Liêu văn 全辽文 quyển 1 có thu
tập 19 thiên văn của ông. Sự tích của ông được chép trong Liêu sử 辽史 quyển 3, 4 Thái
Tông bản kỉ 太宗本纪, quyển 7 Nghĩa Tông Bội truyện 义宗倍传, trong Khất Đan quốc chí 契丹国志 quyển 2,3.
(Tra Hồng Đức 查洪德)
Chú của người
dịch
(1)-
Khất Đan 契丹:
- Trong Hán Việt tự điển của Thiều Chửu,
chữ 契 có các âm đọc như sau: “Khế”, “Tiết”,
“Khiết”, “Khất” với nghĩa khác nhau. Riêng âm “Khất”, ghi rằng:
Khất
đan 契丹 tên một nước nhỏ ngày xưa, thuộc tỉnh
Trực Lệ bây giờ. Sau đổi là nước Liêu. (trang 124)
- Trong Khang Hi tự điển 康熙字典, trang 187 cũng các âm như trên. Riêng với âm “Khất” ghi rằng:
Tập vận 集韻 phiên thiết là KHI CẬT 欺訖 (Khất).
Khất Đan, quốc hiệu. Tống vi nam triều,
Khất Đan vi bắc triều, hậu cải hiệu Liêu
契丹, 國號. 宋為南朝, 契丹北朝, 後改號遼
(Khất Đan là tên nước. Tống là nam triều, Khất Đan là bắc
triều, sau đổi gọi là Liêu)
Như vậy tên tộc người, tên nước đọc là “Khất Đan”.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 20/10/2015
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HỌC GIA ĐẠI TỪ ĐIỂN
LIÊU, KIM, NGUYÊN QUYỂN
中国文学家大辞典
辽, 金, 元卷
Chủ biên: Đặng Thiệu Cơ 邓绍基,
Dương Liêm 杨镰
Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 2006.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật