Dịch thuật: Y Doãn lập công

Y DOÃN LẬP CÔNG

          Khoảng năm 1562 đến năm 1533 trước công nguyên,Y Doãn 伊尹 trước sau phò tá Thành Thang 成汤, Ngoại Bính 外丙, Trọng Nhâm 仲壬và Thái Giáp 太甲, kiến lập công nghiệp, trở thành danh thần chức cao quyền trọng ở đầu đời Thương.

          Y Doãn vốn tên là Chí 挚, nhân mẹ ông cư trú bên bờ sông Y伊 nên đã lấy Y làm họ. Y Doãn sau khi trưởng thành rất có hoài bão. Vì được quốc quân nước Hữu Sằn 有莘 tin dùng, nên ông nguyện ở vào hàng nô lệ, đến bên cạnh quốc quân Hữu Sằn làm một người đầu bếp. Thương Thang 商汤muốn cưới con gái của quốc quân Hữu Sằn làm vợ, Y Doãn bèn thỉnh cầu cho ông lấy thân phận nô lệ bồi giá để theo đến đất Thương. Do bởi có tài nấu nướng, có cơ hội du thuyết Thương vương, Thương vương phát hiện ông rất có kiến giải nên đã miễn cho ông thân phận nô lệ, đồng thời để ông làm “Doãn” 尹, tức Hữu tướng, nhân đó xưng là “Y Doãn” 伊尹, cũng xưng là “A Hành” 阿衡.

          Trong quá trình lập công diệt nhà Hạ, Y Doãn đã phát huy tác dụng trọng yếu. Sau khi Thương Thang kiến lập triều Thương trở thành Thương vương, vẫn do Y Doãn phò tá triều chính. Ông tổng kết kinh nghiệm tồn vong của hải nội vạn bang, chế định ra chuẩn tắc cho mối quan hệ giữa quân và thần. Sau khi Thương Thang qua đời, thái tử Thái Đinh 太丁 chưa chính thức kế vị đã mất, Y Doãn đã lập em của Thái Đinh là Ngoại Bính 外丙 kế vị. Ngoại Bính tại vị 2 năm cũng qua đời, em của Ngoại Bính là Trọng Nhâm kế vị cũng chỉ có 4 năm. Trong tình hình này, Tả Hữu quốc chính Y Doãn lập con của Thái Đinh là Thái Giáp 太甲 kế vị. Thực quyền của triều Thương vào tay Y Doãn. Thời gian Thái Giáp tại vị, từng vì không thi hành nhân chính của Thương vương nên bị Y Doãn đày ra bên ngoài. Về sau Thái Giáp hối cải, Y Doãn mới đem chính quyền giao lại. Đến đây Y Doãn không tham dự triều chính nữa. Ông mất vào thời Ốc Đinh 沃丁. Ốc Đinh táng Y Doãn theo lễ thiên tử, đồng thời đích thân lâm tang 3 năm để báo đáp công đức.

          Y Doãn được các Thương vương đời sau tế tự long trọng, có thể thấy địa vị cao quý của ông.

                                                                   Huỳnh Chương Hưng

                                                                   Quy Nhơn 07/6/2015

Nguyên tác Trung văn

Y DOÃN KIẾN CÔNG VU THƯƠNG SƠ

伊尹建功于商初

Trong quyển

ĐỒ VĂN TRUNG QUỐC THÔNG SỬ

图文中国通史

(tập Sử tiền sử - Chiến quốc)

Chủ biên: Triệu Hướng Tiêu 赵向标

Tân Cương nhân dân xuất bản xã, 2002.