THÂN BẤT HẠI
Thân
Bất Hại 申不害 (khoảng năm 385 – năm 337 trước công nguyên), Tể
tướng của Hàn Chiêu Hầu 韩昭侯 , là một trong những hiền
tướng thời Chiến Quốc, và cũng là nhà tư tưởng nổi tiếng. Trứ tác có bộ “Thân Tử”
申子,
đáng tiếc là đã thất truyền. Thân Bất Hại bệnh mất, hưởng niên khoảng 49 tuổi.
Thân Bất Hại 申不害 người Kinh Dương 京阳 nước Trịnh (nay là phía đông nam huyện Huỳnh Dương
荥阳 tỉnh Hà Nam 河南). Từ nhỏ Thân Bất Hại theo học và nghiên cứu cái học
Hoàng Lão hình danh, sau là bề tôi của nước Trịnh. Sau khi nước Trịnh bị nước
Hàn diệt, Thân Bất Hại chuyển sang thờ Hàn Chiêu Hầu韩昭侯. Đương thời, các nước đua nhau biến pháp tự cường,
Hàn Chiêu Hầu rất tán thưởng thuật trị nước của Thân Bất Hại, năm 355 trước
công nguyên, bái Thân Bất Hại làm Tướng quốc.
Sau khi nhậm chức Tướng, Thân Bất Hại
liền dạy Hàn Chiêu Hầu thuật chế ngự bề tôi. Quy nạp lại, thuật này có 3 nội
dung:
- Bình thời, quốc quân nên vô vi, đừng
bộc lộ dục vọng, tài trí của mình, khiến bề tôi đoán không được ý đồ của quốc
quân, tìm không thấy nhược điểm của quốc quân, như thế mới có thể khiến bề tôi
hoảng sợ, ai nấy đều làm hết sức của mình.
- Bề tôi cần làm những việc trong phạm
vi chức quyền của mình, không được vượt qua.
- Theo việc mà lập chức quan, để bề
tôi danh đúng với thực, quốc quân thường phải khảo hạch bề tôi, theo đó mà thưởng
phạt, đồng thời nắm quyền sinh sát, như vậy mới có thể củng cố sự thống trị của
mình.
Thân Bất Hại nhậm chức Tướng hơn 10
năm, ông ra sức thực hành cải cách chính trị, đối nội thì chỉnh đốn chính giáo,
đối ngoại thì ứng phó chư hầu, làm cho nước Hàn được nước giàu binh mạnh. Nhưng
bản thân Thân Bất Hại có lúc cũng không thể giữ được mình. Như có một lần, Thân
Bất Hại thay mặt người anh họ hướng đến Hàn Chiêu Hầu cầu quan. Hàn Chiêu Hầu
không đồng ý, Thân Bất Hại lộ vẻ không vui ra mặt. Hàn Chiêu Hầu nói với ông rằng:
Ta
thực lòng thỉnh giáo khanh là để trị lí tốt đất nước. Khanh từng bảo ta ghi công
lao của bề tôi, dựa theo công lao lớn nhỏ đó mà trước sau tuyển dụng. Nay khanh
vì tình riêng như thế, bảo ta tin học thuyết của khanh, cự tuyệt lời thỉnh cầu
riêng tư, hay là đáp ứng lời thỉnh cầu riêng tư, vứt bỏ học thuyết của khanh?
Thân Bất Hại nghe qua, xin tạ tội. Về
điểm này, Pháp gia Hàn Phi 韩非
đã
phúng
thích ông.
Thân Bất Hại cũng là nhà tư tưởng nổi
tiếng, mọi người nhân vì ông có học thuyết về thuật quốc quân chế ngự bề tôi mà
xem ông là Pháp gia. Trứ tác của Thân Bất Hại có bộ Thân Tử 申子, đáng tiếc là đã thất truyền từ lâu. Hiện nay
trong bộ Quần thư trị yếu 群书治要
còn bảo tồn một thiên của ông, thiên đó có tên là Đại thể 大体.
Năm 337 trước công nguyên, Thân Bất Hại
bệnh mất.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 15/01/2015
Nguyên tác Trung văn
THÂN BẤT HẠI
申不害
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ
TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm
Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất
bản xã, 1999.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật