君子尚义, 小人趋利
义之中有利, 而尚义之君子, 初非计及于利也; 利之中有害, 而趋利之小人, 并不愿其为害也.
(围炉夜话)
QUÂN
TỬ THƯỢNG NGHĨA, TIỂU NHÂN XU LỢI
Nghĩa chi trung hữu lợi, nhi thượng
nghĩa chi quân tử, sơ phi kế cập vu lợi dã; lợi chi trung hữu hại, nhi xu lợi
chi tiểu nhân, tịnh bất nguyện kì vi hại dã.
(Vi lô dạ thoại)
QUÂN TỬ CHUỘNG ĐIỀU NGHĨA, TIỂU NHÂN CHẠY
THEO LỢI
Khi làm
việc nghĩa sẽ có được cái lợi, cái lợi này bậc quân tử không nghĩ đến; Trong việc
mưu lợi sẽ phát sinh cái hại. Cái hại này kẻ tiểu nhân không hề muốn nhưng lại
mắc phải.
Phân tích và
thưởng thức
Làm việc
nghĩa vốn không mong được báo đáp, nhưng có lúc nó sẽ mang đến những vận may.
Những vận may này không phải người làm việc nghĩa lúc ban đầu nhìn thấy và muốn
có. Họ làm việc nghĩa cũng không phải vì cái lợi sau này. Nhân đó những vận may
hoặc cái lợi có được có thể nói là ngoài ý muốn. Nghĩa là việc nên làm, đã là
việc nên làm thì lợi ích không phải điều mong cầu, cho dù không có cũng thản
nhiên vui vẻ. Nếu một ai đó làm điều nghĩa vì cái lợi, thế thì người đó không
phải là có lòng làm điều nghĩa chân chính.
Chữ “lợi”
利 bên cạnh có con dao (刂),
dao dùng để cắt lúa (禾). Lúa tức là lợi
ích, bạn muốn có được lợi, người khác cũng muốn có được lợi, ai cũng muốn có được
lợi, cuối cùng tranh đoạt gây thương tổn lẫn nhau. Với lợi, kẻ tiểu nhân chỉ thấy
lúa (禾) mà không thấy dao (刂),
vì thế gây nên hoạ hại. Do bởi trong lợi có dao, muốn giữ lợi phải giữ dao, lợi
và dao vốn là hai mặt của nhất thể.
Chú của người
dịch
Vi lô dạ thoại
围炉夜话: là một tác phẩm nổi tiếng đời Thanh, tác giả là Vương Vĩnh Bân 王永彬. Vi lô dạ thoại
có 221 tắc, đề cập nhiều phương diện như đạo đức, tu thân, độc thư, an bần lạc
đạo, giáo tử, trung hiếu, cần kiệm … nêu rõ hàm nghĩa sâu xa: lập đức, lập
công, lập ngôn đều lấy “lập nghiệp” làm gốc.Vi
lô dạ thoại 围炉夜话cùng với Thái căn đàm 菜根谭, Tiểu song u kí 小窗幽记 được gọi chung là “xử thế tam đại kì thư”.
Vương Vĩnh
Bân 王永彬:
Vương
Vĩnh Bân tự Nghi Sơn 宜山, người đời gọi ông
là Nghi Sơn tiên sinh 宜山先生, con cháu đời sau
của họ Vương gọi ông là Nghi Sơn công 宜山公. Cuộc đời ông trải
qua 5 vương triều: Càn Long 乾隆, Gia Khánh 嘉庆, Đạo Quang 道光, Hàm Phong 咸丰, Đồng Trị 同治. Ông sinh ngày 23
tháng Giêng năm Nhâm Tí thời Càn Long, mất ngày 25 tháng Giêng năm Kỉ Tị thời Đồng
Trị, hưởng thọ 78 tuổi.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 12/9/2014
Nguồn
VI LÔ DẠ THOẠI
围炉夜话
Tác giả: Vương Vĩnh Bân 王永彬
Thiểm Tây lữ du xuất bản xã, 2002.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật