TRÂU KỊ
Trâu
Kị 邹忌,
không rõ năm sinh năm mất. Tể tướng thời Tề Uy Vương Điền Nhân Tề 田因齐,
Tề Tuyên Vương Điền Tịch Cương 田辟疆. Kết cục không rõ.
Trâu kị vóc dáng cao lớn, tướng mạo
anh tuấn, bụng đầy kinh luân. Lúc bấy giờ Tề Uy Vương Điền Nhân Tề say đắm tửu
sắc thanh nhạc, không để ý đến triều chính, trong khoảng thời gian 9 năm sau
khi lên ngôi, nhiều lần bị các nước Hàn, Nguỵ, Triệu, Lỗ tấn công, luôn bị thất
bại. Khoảng năm 348 trước công nguyên, Trâu Kị tự xưng giỏi đàn, nguyện đánh
đàn cho Uy Vương nghe, lên trước cửa cầu kiến. Sau khi Uy Vương tiếp kiến, Trâu
Kị từ lí luận về đàn phân tích đại thế trong thiên hạ cùng tệ đoan của nước Tề,
khuyên Uy Vương lánh xa tửu sắc, phân biệt người trung kẻ gian, siêng năng
chính sự yêu mến nhân dân, tăng cường chuẩn bị cho chiến tranh, chỉnh đốn nội
chính, hướng ngoại phát triển, tranh đoạt thiên hạ, để thành nghiệp bá. Uy
Vương vô cùng hân hoan, 3 tháng sau bái Trâu Kị làm Tướng quốc.
Trâu Kị đột nhiên làm Tướng khiến danh
sĩ Thuần Vu Khôn 淳于髡 không phục.
Thuần Vu Không dẫn đệ tử đến nhà gây khó, liên tiếp đưa ra 5 vấn đề bí hiểm.
Trâu Kị giải thích rõ ràng từng vấn đề một,Thuần Vu Khôn lúc bấy giờ mới phục
liền bỏ đi. Kẻ sĩ du thuyết trong thiên hạ nghe tiếng Trâu Kị đa tài thiện biện
nên trong nhất thời không dám đến nước Tề. Tề Uy Vương thu nạp kiến nghị của
Trâu Kị, siêng năng triều chính, thâm nhập dân gian để hiểu rõ tình hình.
Một buổi sáng sớm nọ sau khi thức dậy,
Trâu Kị mặc áo mang đai chỉnh tề, soi gương ngắm mình, sau đó hỏi thê thiếp của
mình:
Ta
với Từ Công phía bắc thành (mĩ nam nổi tiếng của nước Tề) ai anh tuấn hơn?
Thê thiếp đều trả lời Trâu Kị hơn Từ
Công. Hôm sau, có khách đến thăm, Trâu Kị cũng hỏi như thế. Khách cũng đáp rằng
Trâu Kị hơn Từ Công. Mấy ngày sau, Từ Công đến nhà, Trâu Kị soi gương so sánh cảm
thấy mình quả thực không bằng Từ Công, đồng thời hiểu được sự việc, liền vào
triều bái kiến Uy Vương, cảm khái nói rằng:
Thần
biết mình không bằng Từ Công, nhưng thê tử yêu thần, tiểu thiếp sợ thần, còn
khách muốn nhờ việc ở thần, nên đều đồng thanh khen thần anh tuấn hơn Từ Công. Từ đó thần liên tưởng rằng, quốc
cảnh nước Tề ngàn dặm, thành thị 120 toà, phi tần thân tín trong cung cùng triều
thần đều sợ Đại vương, Đại vương rất dễ bị che mắt.
Uy Vương tỉnh ngộ, quyết tâm làm mới
chính trị, tiến cử hiền tài, nghe lời can gián, hạ lệnh cho quần thần lại dân,
phàm trước mặt chỉ ra lỗi của bản thân mình sẽ thưởng vật phẩm thượng đẳng, những
ai dâng thư nêu ý kiến sẽ thưởng vật phẩm trung đẳng; bất luận là tại triều hay
ngoài triều, chỉ cần tích cực dâng lời can gián đều được thưởng vật phẩm hạ đẳng.
Lệnh ban ra, tấp nập người đến can gián, nơi cửa cung náo nhiệt như ở chợ, khiến
Tề Uy Vương hiểu được nhiều sự việc,
nghe được không ít những kiến nghị nhắm vào tệ đoan lúc bấy giờ, Tề Uy Vương
thu nạp hết. Một năm sau, cả quan lẫn dân không còn ý kiến để tâu, người trong
nước cũng đồng lòng. Yên, Triệu, Hàn, Nguỵ nghe được dân nước Tề đồng lòng, sợ
Tề báo thù nên đã lần lượt đến Tề triều bái.
Đương thời, có quan đại phu ở Tức Mặc 即墨 (nay là phía đông nam huyện
Bình Độ 平度 tỉnh Sơn Đông 山东), cai trị vùng đất của mình
rất tốt, quan thanh liêm, dân giàu mạnh, khiến phía đông nước Tề rất yên ổn.
Nhưng, do bởi ông không hối lộ cho những người thân tín Uy Vương nên những người
này thường nói xấu ông với Uy Vương. Lại có vị A đại phu tham lam, khu vực ông
cai trị ruộng vườn hoang vắng, bách tính nghèo khổ, khi nước Triệu đánh ấp
Quyên 鄄 lân cận, ông thấy chết mà
không cứu, nước Vệ đánh chiếm vùng Tiết Lăng 薛陵
phụ cận, ông không hay biết. Nhưng do ông hối lộ cho bọn tả hữu của Uy Vương,
những người trước mặt Uy Vương khen ông là người hiền. Trâu Kị cảm thấy lời nói
của những người này đáng nghi ngờ nên kiến nghị với Uy Vương sai người đến thực
địa kiểm tra, mới biết rõ chân tướng. Uy Vương trọng thưởng cho quan đại phu ở
Tức Mặc, xử tử A đại phu và những kẻ thân tín đã lừa dối mình. Từ đó ai cũng
không dám lấy giả làm thực.
Trâu Kị lại giúp Uy Vương sửa sang
chính kỉ quân dung, thực hành pháp trị, khiến nước Tề ổn định trở thành cường
quốc. Ông thụ phong ở đất Bi 邳
(nay là tây nam huyện Bi tỉnh Giang Tô), hiệu là Thành Hầu 成侯.
Đương thời, Trâu Kị quản lí triều
chính, danh tướng Điền Kị 田忌
nắm giữ binh mã, hai người chính kiến không hợp, cùng loại trừ nhau. Môn khách
Công Tôn Hãn 公孙闬 hiến kế:
Tại
sao tướng quốc không tấu thỉnh đại vương xuất binh đánh Nguỵ? Đánh thắng, công
lao thuộc về ngài; nếu bại thì quy lỗi cho Điền Kị, nhân cơ hội đó giết ông ta
đi.
Trâu Kị nghe theo, tấu tỉnh phái Điền
Kị 田忌, Điền Anh 田婴 làm tướng, Tôn Tẫn 孙膑 làm quân sư, phạt Nguỵ cứu Triệu, đánh bại quân
Nguỵ ở trận chiến Mã Lăng 马陵.
Tin thắng trận báo về, Trâu Kị lại bảo Công Tôn Hãn sai người ra chợ, giả mạo
là người của thủ hạ Điền Kị, dùng 200 lượng vàng đến nhờ người xem bói, nói rằng
Điền Kị chuẩn bị sau khi thừa thắng ở Mã Lăng sẽ mưu phản xưng vương, xin bói một
quẻ xem thử cát hung. Công Tôn Hãn bắt người xem bói, người xem bói cung khai
là Điền Kị chuẩn bị mưu phản. Trâu Kị theo đó tâu lên Uy Vương. Uy Vương muốn
giết Điền Kị, Điền Kị đành phải hàm oan chạy trốn sang nước Sở. Trâu Kị tiếp quản
binh quyền, từ đó quân chính đại quyền tập trung vào một người. Trâu Kị vẫn lo
Điền Kị có ngày về lại nước Tề, nên đã đặc phái người du thuyết với vua Sở, nói
rằng:
Như nay Trâu Kị và nước
Sở đối địch, sợ Sở sẽ giúp Điền Kị về lại Tề. Nếu Sở phong Điền Kị đến Giang
Nam để tỏ rõ Sở không giúp Điền Kị về lại Tề, Trâu Kị nhất định sẽ cảm tạ đại
vương, quan hệ hai nước sẽ tốt đẹp.
Vua Sở nghe theo, quả nhiên phong Điền Kị đến Giang Nam , để
ông ta định cư ở nước Sở, giải trừ được mối lo của Trâu Kị.
Sau
khi Tề Tuyên Vương lên ngôi, Trâu Kị vẫn giữ chức Tướng quốc. Do bởi ông tiến cử
nhiều người vào triều làm quan khiến cho Tề Tuyên Vương không hài lòng. Một vị
đại thần khác là Án Thủ 晏首 lại rất ít tiến cử người làm quan, Tề Tuyên Vương rất thích
người này. Trâu Kị dâng lời rằng:
Cùng với người chỉ có một người
con hiếu thuận không bằng có năm người con đều hiếu thuận, nhân tài nhiều thì
điều tốt được có nhiều, Nay Án Thủ tiến cử được mấy nhân tài?
Tề
Tuyên Vương lúc này mới rõ, cách làm của Án Thủ sẽ lấp mất đường làm quan của
nhân tài, còn cách làm của Trâu Kị là đạo lí của nước mạnh, từ đó càng tin tưởng
Trâu Kị. Trâu Kị tiến thêm một bước tiến cử kẻ sĩ có tài sung vào các ti, giữ vững
bốn cõi, khiến nước Tề ngày càng cường thịnh. Về sau kết cục của Trâu Kị như thế
nào thì không rõ.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 01/8/2014
Nguyên tác Trung văn
TRÂU KỊ
邹忌
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ
TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm
Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất
bản xã, 1999.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật