Dịch thuật: Hối vong kì thân, trí bất như xạ

贿亡其身, 智不如麝

    东南之美, 有荆山之麝脐 ⁽¹⁾ 焉. 荆人有逐麝者, 麝急, 则抉 ⁽²⁾ 其脐投诸莽, 逐者趋 ⁽³⁾ 焉, 麝因得以逸. 令尹子文闻之曰: “是兽也, 而人有弗如之者. 以贿亡其身以及其家, 何其知之不如麝耶!”

                        (郁離子 - 正己)

HỐI VONG KÌ THÂN, TRÍ BẤT NHƯ XẠ

          Đông nam chi mĩ, hữu Kinh sơn chi xạ tề ⁽¹⁾ yên. Kinh nhân hữu trục xạ giả, xạ cấp, tắc quyết kì tề đầu chư mãng, trục giả xu ⁽²⁾ yên, xạ nhân đắc dĩ dật. Lệnh doãn Tử Văn văn chi viết: “Thị thú dã, nhi nhân hữu phất như chi giả. Dĩ hối vong kì thân dĩ cập kì gia, hà kì trí chi bất như xạ da!”

                                                                    (Úc Li Tử - Chính kỉ)

NHẬN HỐI LỘ MẤT MẠNG, TRÍ KHÔNG BẰNG CON XẠ

           Có một thứ quý tốt ở vùng đông nam, đó là xạ hương nơi rốn con xạ ở Kinh sơn. Có người Kinh sơn đuổi bắt con xạ, trong lúc cấp bách, con xạ móc rốn của mình vất vào bụi cỏ, người nọ chạy tìm lấy rốn con xạ, con xạ nhờ đó mà thoát được. Quan Lệnh doãn là Tử Văn nghe được chuyện đó, cảm khái nói rằng: “Con thú này, có người cơ trí không bằng nó. Vì nhận hối lộ mà mất mạng mà còn liên luỵ đến gia đình, trí của họ không bằng con xạ!”

CHÚ GIẢI

(1)- Kinh sơn chi xạ tề 荆山之麝脐:

Kinh sơn 荆山, tại phía tây tỉnh Hồ Bắc, phía đông nam núi Võ Đang 武当, bờ tây sông Hán 汉.

          Xạ 麝: cũng gọi là “hương chương” 香獐. Nhân vì nơi rốn con xạ có tuyến xạ hương tiết ra mùi thơm, có thể dùng làm dược liệu và hương liệu cho nên rất quý.

(2)- Quyết 抉: móc ra.

(3)- Xu 趋: lấy, có được.

LỜI BÌNH

          Con người có thể dùng sinh mệnh của mình để làm ra của cải, sự vật quý nhất trên đời không gì bằng sinh mệnh. Nhưng lại có người bị tiền bạc sai khiến trở thành nô lệ của kim tiền, vì thế đã diễn ra bi kịch “nhân vị tài tử, điểu vị thực vong” 人为财死, 鸟为食亡. Vất bỏ sinh mệnh để lấy tiền của, ngay cả động vật cũng không làm, mà người lại làm, đáng buồn không? đáng nhục không?

CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH

ÚC LI TỬ 郁離子: là tác phẩm của Lưu Cơ 刘基 đời Minh, gồm 18 thiên (chương), với 195 tắc, đa phần là ngụ ngôn (181 tắc). Nhìn từ nội dung, trong Úc Li Tử không ít ngụ ngôn ẩn dụ về tình hình chính trị và xã hội cuối đời Nguyên, nói lên những điều không tốt của thế sự lúc bấy giờ, phúng thích nhà cầm quyền xa lánh người hiền tin dùng bọn gian nịnh, bổ dụng bà con thân thích. Còn có không ít những tắc ngụ ngôn nhắm vào sự lạc hậu ngu muội tương đối điển hình, phẩm hạnh thấp kém và hiện tượng nhân luân không hợp của xã hội cuối đời Nguyên. Đồng thời với việc châm biếm khuyên răn, tác phẩm còn vạch rõ thái độ nhân sinh chính xác, cho người đọc sự gợi mở và giáo dục sâu sắc. Có tắc báo cho người đời không nên mất cảnh giác với kẻ địch, có tắc cảnh báo không nên mê tín, cũng có tắc khuyên răn chớ tự cao tự đại, xử lí chính vụ phải nắm được mấu chốt của vấn đề. Toàn sách đề tài phong phú, ngôn ngữ sắc bén, ngụ ý sâu xa. So với những trứ thuật khác của Lưu Cơ, Úc Li Tử càng phản ánh nhiều triết học quan, chính trị quan, kinh tế quan, đạo đức quan, nhân tài quan của ông cùng với thành tựu văn học. Nó cũng phản ánh chủ trương an bang định quốc của ông.

          Tắc này ở thiên Chính kỉ 正己

LƯU CƠ 刘基 (1311 – 1375): tự Bá Ôn 伯温, người làng Nam Điền 南田 huyện Thanh Điền 青田 (nay là huyện Văn Thành 文成tỉnh Triết Giang 浙江). Ông là nhà mưu lược quân sự, nhà chính trị và là nhà thơ cuối đời Nguyên đầu đời Minh, thông kinh sử, hiểu thiên văn, tinh binh pháp. Lưu Cơ phò tá Chu Nguyên Chương 朱元璋 hoàn thành nghiệp đế, khai sáng triều Minh, đồng thời ra sức gìn giữ sự ổn định quốc gian nhân đó mà nổi danh khắp thiên hạ. Lưu Cơ được người đời sau xem như Chư Cát lượng 诸葛亮.

          Khi mất ông có tên thuỵ là Văn Thành 文成

          Nguồn http://www.baike.com/wiki

                                                                        Huỳnh Chương Hưng

                                                                        Quy Nhơn 16/8/2014

Nguồn

ÚC LI TỬ

郁离子

Tác giả: Lưu Cơ 刘基

Dịch chú: Mộc Tử 木子

Thượng Hải – Học Lâm xuất bản xã, 2002.