CHỮ HÁN CÓ PHẢI BẮT NGUỒN TỪ
“THƯƠNG HIỆT TÁC THƯ”?
Mấy
ngàn năm trước chữ Hán sản sinh và đã ghi chép về văn hoá lịch sử cổ xưa của
dân tộc Trung Hoa, truyền thừa được nền văn minh lâu đời trên vùng hoàng thổ. Với
hình trạng và cách dùng đặc biệt, chữ Hán đã nêu cao ngọn cờ trong các loại văn
tự. Chữ Hán sản sinh như thế nào? và ai là người phát minh? Đối với những vấn đề
này xưa nay có nhiều cách nói khác nhau, lưu hành rộng rãi nhất là thuyết
“Thương Hiệt tạo tự” 仓颉造字.
Về vấn
đề “Thương Hiệt tạo tự” có một truyền thuyết thần kì. Thương Hiệt 仓颉 vốn là vị sử quan của Hoàng Đế 黄帝, ông có 4 mắt, trên có thể quan sát thiên văn, dưới
có thể khảo sát địa lí, còn có thể nhìn thấy được những thứ mà người thường
không thể thấy. Thời Hoàng Đế, mọi người vẫn đang thắt nút dây để ghi nhớ sự việc,
cách này quá giản đơn, không thể ghi chép những tình huống phức tạp nhiều biến
đổi, mọi người nhân vì không có cách truyền đạt chính xác và giao lưu ý nghĩ của
mình, khiến việc sản xuất nông canh bị nhiều trở ngại. Vì thế, Hoàng Đế quan tâm dân sinh đã sai Thương
Hiệt đi tìm cách. Sau khi nhận mệnh lệnh, Thương Hiệt đã tự giam mình trong căn
phòng bên bờ sông Vị 洧, hàng ngày suy nghĩ
đến cả quên ăn quên ngủ, cả ngày đầu bù tóc rối, qua một thời gian dài mà vẫn
chưa tạo ra được chữ. Một ngày nọ, Thương Hiệt đứng ngây người dưới gốc cây to
trước cửa, một con phụng hoàng bay qua nhả một hạt xuống trước mặt ông. Thương
Hiệt nhặt lên nhìn kĩ, phát hiện trên hạt có đồ án rất đẹp mà trước đó chưa từng
thấy qua. Lúc bấy giờ một người thợ săn đi ngang qua nhìn thấy đồ án này liền
nói với Thương Hiệt đó là dấu chân con tì hưu 貔貅,
không giống với dấu chân các loài thú khác, vả lại dấu chân của vạn vật trên thế
giới đều không giống nhau. Từ những lời này, Thương Hiệt đã có được gợi ý, thấy
rằng mình không tạo ra được chữ là do bởi ở yên một chỗ. Vì thế Thương Hiệt chu
du bốn phương, băng núi vượt sông, nhìn thấy vật gì cũng đều quan sát và suy
nghĩ kĩ, nhớ đặc trưng của chúng. Phong hoa tuyết nguyệt, phi cầm tẩu thú, nhật
nguyệt tinh thần đều trở thành nguồn gốc linh cảm của ông. Thương Hiệt đem những
chỗ linh cảm tốt đẹp ấy chỉnh lí lại, trở thành chữ tượng hình sớm nhất. Truyền
thuyết kể rằng, khi Thương Hiệt tạo chữ, trời bỗng đổ thóc xuống, ban đêm nghe
tiếng khóc than thê thiết của loài quỷ. Thương Hiệt đem những chữ tượng hình mà
ông tạo ra dâng lên Hoàng Đế. Hoàng Đế nhìn thấy vô cùng hài lòng, lập tức triệu
tập tù trưởng 9 châu lại, sai Thương Hiệt đem những chữ đã tạo truyền cho họ.
Tù trưởng 9 châu ra sức thực hiện trong bộ lạc và trên lãnh thổ của mình. Thế
là mọi người trên 9 châu đều bắt đầu sử dụng chữ tượng hình, cung cấp tiện lợi
to lớn cho đời sống sản xuất và giao lưu tin tức của mọi người.
Về truyền
thuyết này, trong nhiều sách có những ghi chép liên quan. Trong Hoài Nam
Hiệt tác thư, thiên vũ túc, quỷ dạ khốc.
颉作书, 天雨粟, 鬼夜哭
(Khi Thương Hiệt tạo chữ, trời mưa thóc, quỷ khóc đêm)
Thời
Đông Hán, Hứa Thận 许慎 trong Thuyết
văn giải tự 说文解字 đã viết rằng:
Hoàng Đế chi Sử Thương Hiệ,t kiến điểu thú đề hàng chi
tích, tri phân lý chi khả tương biệt dị dã, sơ tạo thư khế.
黄帝之史仓颉见鸟兽蹄迒之迹, 知分理之可相异别也, 初造书契.
( Sử
quan của Hoàng Đế là Thương Hiệt nhìn dấu vết của loài chim loài thú, biết phân
biệt các điểm khác lạ, ban đầu tạo ra chữ khắc vạch)
Trong Duyện Châu tục chí 兖州续志 ghi rằng:
Thương Hiệt, Phùng Dực nhân, Hoàng Đế sử
quan dã. Sinh tứ nhật, quan điểu tích nhi chế tự.
仓颉, 冯翊人, 黄帝史官也. 生四日, 观鸟迹而制字.
(Thương
Hiệt người ở Phùng Dực là sử quan của Hoàng Đế. Sinh ra được bốn ngày đã quan
sát dấu vết loài chim mà chế tạo ra chữ)
Ngoài
ra, để kỉ niệm công lao tạo chữ của Thương Hiệt, người đời sau căn cứ vào truyền
thuyết, gọi phía nam huyện thành Tân Trịnh 新郑
tỉnh Hà Nam
Nhưng nếu
phân tích một cách khách quan và lí tính, sự phức tạp và đa biến của chữ Hán
căn bản không thể do một người và trong một thời gian ngắn phát minh ra. Thời đại
của Thương Hiệt là xã hội nguyên thuỷ, mọi người hàng ngày ăn gió nằm sương, cuộc
sống cơ bản nhất cũng không có cách gì đảm bảo, trình độ sản xuất và trình độ
văn hoá thấp như thế, muồn phát minh ra văn tự giống chữ Hán vừa độc lập phát
triển lại có lịch sử tương đối lâu đời, đối với người nguyên thuỷ như Thương Hiệt
là việc không thể. Ngoài ra, theo sự khảo chứng của học giả, văn tự đương thời
có nhiều dị thể, chắc chắn là được sản sinh bởi nhiều người, cho nên mọi người
cho “Thương Hiệt tạo tự” là thuyết không đáng tin, khả năng có thể là đối với
văn tự có hình thể bất nhất, Thương Hiệt đã tiến hành công tác chỉnh lí. Tuân Tử
荀子 từng cho rằng: Thời cổ, người sáng tạo văn tự có rất
nhiều, văn tự là phát minh của nhiều người, công lao của Thương Hiệt là ở chỗ
chỉnh lí. Một khảo cổ sử thực có sức thuyết phục đó là có người đã phát hiện
trên mảnh gốm đào được ở Bán Pha 半坡, Tây An 西安 có một số phù hiệu khắc hoạ, nét bút giản đơn, cách
nay khoảng 6000 năm, so với thời đại Thương Hiệt tạo chữ sớm hơn 1000 năm. Trừ
Thương Hiệt ra, trong truyền thuyết còn có “Thần Nông tác tuệ thư” 神农作穗书, “Hoàng Đế tác khứ thư” 黄帝作去书, “Chúc Dung tác cổ văn” 祝融作古文, “Thiếu Ngô tác
vụ phụng thư” 少吴作鹜凤书, “Tào Dương thị tác khoa đẩu văn” 曹阳氏作蝌蚪文, “Tào Tân thị tác tiên thư” 曹辛氏作仙书, “Đế Nghiêu tác quy thư” 帝尧作龟书, “Đế Vũ chú cửu
đỉnh nhi tác chung đỉnh văn” 帝禹铸九鼎而作钟鼎文 v.v… có thể
nói mỗi thuyết đều có lí của mỗi thuyết. Vì việc này, các văn nhân học giả đã
khảo chứng hơn 2000 năm, đã phát biểu rất nhiều cách nhìn, nhưng không ai có thể
áp đảo được đối phương.
Nhưng
cho dù chân tướng “Thương Hiệt tạo thư” như thế nào đi nữa, bất luận là sự thực
lịch sử nghiêm túc hay là một truyền thuyết đẹp, nó đã phản ánh lòng nhiệt
thành yêu mến của mọi người đối với văn tự của tổ quốc, khẳng định sự truyền thừa
nền văn hoá lâu đời của dân tộc Trung Hoa, mọi người đối với tổ tiên tạo chữ đã
cảm kích và ngưỡng mộ, vì thế những truyền kì cảm động lòng người này mới có thể
lưu lại tiếng thơm muôn đời.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/8/2014
Nguyên tác Trung văn
HÁN TỰ KHỞI NGUYÊN CHÂN THỊ “THƯƠNG HIỆT TÁC THƯ” MẠ?
汉字起源真是 “仓颉作书” 吗?
Trong quyển
TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ
中国未解之谜
Chủ biên: Tôn Thiệu Vũ 孙绍武
Hô Hoà Hạo Đặc: Viễn phương xuất bản xã, 2009.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật