ĐỒ ÁN CÁT TƯỜNG TRUYỀN THỐNG
Đồ án
cát tường tức những loại đồ án ngụ ý tốt lành. Trong Chu Dịch – Hệ từ 周易 - 系辞 có
câu:
Cát sự hữu tường
吉事有祥
(Việc tốt thì có điềm lành)
Nói rõ nghĩa gốc của “cát tường” là những dự triệu tốt
đẹp. Thuyết văn 说文 nói rằng:
Cát, thiện dã
吉, 善也
(Cát là lành)
Tường, phúc dã, tùng kì (1) dương
thanh, nhất vân thiện
祥, 福也, 从示 (1) 羊声, 一云善
(Tường là phúc, chữ hình
thanh, “kì” là hình phù, “dương” là thanh phù, có thuyết nói “tường” có nghĩa
là thiện).
Trong Trang Tử 庄子 cũng có nói:
Hư thất sinh bạch, cát tường chỉ chỉ
虚室生白, 吉祥止止
(Để lòng trống thì đạo tâm tự sinh, cát tường sẽ dừng
lại ở đó)
Trong
cuộc sống hiện thực, mọi người quen lấy những động vật, thực vật, nhân vật thường
thấy dùng hình thức đồ án trang trí lên những đồ vật. Có lúc dùng tên gọi hài
âm mà người ta thích nghe để biểu đạt, có lúc dùng đồ án biểu hiện ra. Trong đồ
án, cái mọi người nhìn thấy là hình tượng, nhưng tâm lí cảm nhận lại là ngôn ngữ
ngoài hình tượng. Cũng chính là nói trừ hình tượng đẹp, hình thức đẹp ra, còn
có loại ngụ ý đẹp, tỉ dụ đẹp và ngôn ngữ đẹp.
Sự sản
sinh đồ án cát tường, phản ánh mọi người cực kì coi trọng nhân sinh đại sự như
hôn tang giá thú, sinh con nối dõi, mạnh khoẻ trường thọ, thăng quan phát tài,
kết giao bè bạn … thể hiện sự khẳng định và hi vọng của dân chúng đối với tự
nhiên lấy sinh tồn làm hạt nhân. Tuy có một số đồ án liên quan đến ý thức phong
kiến của giai cấp thống trị trong xã hội phong kiến, nhưng nhìn từ hoa văn và sự
phát triển của nó, nên quy về sự sáng tạo của nhân dân lao động. Như kẻ thống
trị thì cầu mong “quan thượng gia quan” 官上加官 (đồ án gà trống và hoa mồng gà), “phong hầu quải ấn” 封侯挂印 (đồ án con ong, con khỉ, và ấn quan); nhân dân thì cầu
mong “tam dương khai thái” 三阳开泰 (đồ án 3 con dê
và mặt trời) “thời lai vận chuyển” 时来运转, “đại phú đại
quý” 大富大贵 (đồ án hoa mẫu đơn), “vọng tử thành long” 望子成龙 (đồ án em bé ôm cá chép), “bát tiên khánh thọ” 八仙庆寿 … Vì vậy, mọi người cần phải khẳng định giá trị của đồ
án, bỏ đi cái ý thức phong kiến, phát dương quang địa nội dung và hình thức mà
nhân dân lao động ưa nghe thích thấy.
Xưa
nay, mọi người đều hi vọng mạnh khoẻ trường thọ, vì vậy lấy trường thọ làm đồ
án cát tường chiếm một tỉ lệ nhất định trong đồ án cát tường. Đồ án chúc tụng
trường thọ có tùng bách muôn đời xanh tươi, có tiên hạc theo truyền thuyết sống
lâu mấy ngàn năm, có “tiên thảo” linh chi theo truyền thuyết ăn vào có thể sống
lâu trăm tuổi và bàn đào ăn vào khiến người ta trường sinh bất lão. Mọi người còn
lấy các kiểu khác nhau của riêng chữ “thọ” 壽 làm đồ án trang trí, tự hình dài gọi là “trường
thọ” 長壽, tự hình tròn gọi là “viên thọ” 圓壽 (qua đời mà không đau ốm bệnh tật gì gọi là “viên thọ”).
Ngoài ra, mọi người còn đem những vật nói trên thêm vào những tổ hợp khác nhau
trở thành “Tùng hạc diên niên” 松鶴延年, “Vạn phúc lưu
vân” 万福流云, “Tường vân hạc thọ” 祥云鹤寿, “Bách hoa hiến thọ” 百花献寿, “Cửu long hiến
thọ” 九龙献寿, “Ma Cô hiến thọ” 麻姑献寿 … Bát tiên trong truyền thuyết cùng những khí vật mà họ cầm cũng ngụ ý
trường thọ. Mỗi khi nghinh Thần yến hội và chúc phúc bái thọ thì không thể thiếu
Bát tiên. Các lộ thần tiên của Trung Quốc rất nhiều, tại sao chỉ độc Bát tiên
được vinh diệu như thế? Điều này không thể không nói Bát tiên đã nghinh hợp được
khẩu vị của các giai tầng trong xã hội và nhu cầu vui chơi chúc tụng của toàn
dân. Bát tiên mang tính rộng rãi phổ biến, nam nữ già trẻ, giàu sang nghèo hèn
… các hạng người trong xã hội đều có thể tìm thấy tri âm gần với chính mình.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- Chữ “kì” 示 ở câu này,
trong nguyên tác in nhầm là chữ “diệc” 亦.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/3/2014
Nguyên tác Trung văn
TRUYỀN THỐNG CÁT TƯỜNG ĐỒ ÁN
传统吉祥图案
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI BÁT TIÊN TẠO HÌNH NGHỆ THUẬT
中国历代八仙造型艺术
Biên soạn: Trịnh Quân 郑军,
Lưu Đông Vân 刘冬云
Nhân dân mĩ thuật xuất bản xã, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật