NHỮNG CẤM KỊ TRONG ẨM THỰC
Người
Hán có câu: Dân dĩ thực vi thiên 民以食为天, phản ánh tập tục coi trọng ẩm thực. Ẩm thực không chỉ
là nhu cầu sinh lí đơn thuần, mấy ngàn năm nay, mọi người đã phú cho ẩm thực những
nội hàm văn hoá, những cấm kị trong ẩm thực là một bộ phận trong đó.
Cấm kị trong
phương thức ẩm thực
Về
phương thức ẩm thực, rất nhiều cấm kị xuất phát từ ảnh hưởng mê tín, nhưng
trong đó, đằng sau những cấm kị bề ngoài mê tín hoá, lại có hạt nhân xuất phát
từ các phương diện khác như: vệ sinh, tiết kiệm, lễ nghi. Thời cổ người Hán có tục
kị không được dùng tay bốc ăn, kị khi ăn làm rơi vãi cơm hoặc sau khi ăn xong cơm
trong bát còn sót lại. Không cẩn thận để hạt cơm rơi xuống đất thì phải nhặt
lên để trên bàn, nếu không chân giẫm phải sẽ bị sét đánh. Nếu trẻ con ăn không
hết cơm, tương lai sẽ lấy phải người vợ hoặc người chồng mặt rỗ. Những cấm kị về
dụng cụ dùng trong ẩm thực cũng rất nhiều, như trước khi ăn cơm lấy đũa gõ vào
bát, tục cho đó là “cùng khí” 穷气, bởi thời trước những
người ăn xin khi đi xin ăn mới làm như thế. Tư thế tay bưng bát nhìn chung là 5
ngón cong tự nhiên bưng lấy bát, kị dùng lòng bàn tay nâng lấy bát, lại kị dùng
tay nắm vành bát, đây cũng là tướng của “cái bang”. Không được úp bát lên bàn,
không được đem đũa cắm vào bát cơm, đó là những việc không tốt. Bởi chỉ có người
bệnh sau khi uống thuốc mới úp bát lên bàn, biểu thị sẽ hết bệnh không còn uống
thuốc nữa; khi gọi linh hồn của những người đã mất, mới cắm đũa vào bát cơm. Có
một số người rất kĩ lưỡng, khi để li rượu, đôi đũa cũng có quy củ, nếu bên cạnh
li mỗi bên để một chiếc đũa đó cũng là điều không tốt, bởi sẽ “khoái (khoái)
phân khai liễu” 快 (筷) 分开了(nhanh chóng chia lìa).
Về cách
dùng đũa, “tiệt khoái” 截筷 và “lệ khoái” 泪筷 đều là bị người ta cho là không nên. “Tiệt khoái” có
2 loại:
- Khi
chủ nhân gắp thức ăn cho khách, khách dùng đũa đón thức ăn trong không trung.
- Khi
hai người đồng thời giơ đũa gắp thức ăn, hai đũa đụng nhau.
“Tiệt
khoái” là hành vi không lịch sự. Còn “lệ khoái” tức gắp thức ăn trong canh để
nước canh nhỏ không ngừng. Cách ăn như thế người ta cho là không vệ sinh, không
được dạy bảo.
Những cấm
kị này không những không hại gì đối với con người mà ngược lại còn nuôi dưỡng
thành tập quán ẩm thực của văn minh nhân loại.
Cấm kị đối
tượng ẩm thực
Cấm kị đối tượng ẩm thực tức cấm kị thực vật 食物
(thức ăn). So với các dân tộc khác, dân tộc Hán về ẩm thực tự mình hạn chế hoặc
cấm kị là rất ít, nhưng một số quan niệm tín ngưỡng cổ xưa vẫn có sức ảnh hưởng
rất lớn đối với ẩm thực.
Trong
dân gian có kị ăn không sạch hoặc cấm kị vật của thần thánh. Có loại nhân vì
tâm lí lo sợ mà cấm kị ăn một số động thực vật nào đó. Động thực vật đa phần có
thuộc tính của nó, như gấu, beo hung dữ, thịt và da gà mái thô ráp, tục tin rằng thuộc tính của những loại động vật này sẽ
nhiễm vào người ăn. “Ăn tim gấu gan beo” con người sẽ trở nên hung dữ vô tình
như chúng; ăn thịt gà mái, da của người sẽ trở nên thô ráp; ăn gừng, sinh con sẽ
có 6 ngón tay; ăn thịt thỏ, sinh con sẽ sứt môi; ăn giấm, sẽ sinh lòng đố kị;
ăn cá, không biết số. Nhất là không được ăn những loài có trạng thái dị thường,
như gà vịt bị dịch, sợ ăn vào sẽ dẫn đến những thay đổi bất lợi.
Có một
số động thực vật sẽ dẫn đến sự liên tưởng lo sợ cũng kiêng ăn. Như ngư dân ở một
vùng thuộc Phúc Kiến 福建, lấy cá lớn làm món
ăn chính, nhưng họ kị ăn cá lớn trên mặt đất để tránh nguy hiểm té ngã khi lên
núi. Người Sơn Đông 山东 không cho trẻ con ăn táo chưa chín sợ sinh ghẻ, muốn
ăn trước tiên phải bỏ phần đầu đi. Có những cấm kị thực vật sản sinh do lòng
yêu thích đối với động vật. Ví dụ một số nơi của người Hán có tập tục cấm ăn thịt
trâu. Đối với nông dân mà nói, trâu là công cụ lao động không thể thiếu, nhân
vì giúp cho con người, nó quanh năm lao khổ, lại hiểu được tính người, cho nên
không nỡ giết lấy thịt. Có một số cấm kị thức ăn chỉ nhằm cho một bộ phận người,
như vùng Giang Nam
Cấm kị
về ẩm thực không chỉ có những nội dung nêu trên, khi uống rượu, uống trà cùng
ăn uống vào những ngày lễ tết đều có không ít cấm kị. Các loại cấm kị hoặc nhiều
hoặc ít đều có thành phần mê tín, nhưng lại là một bộ phận trong văn hoá ẩm thực
phong phú của Trung Quốc, phản ánh tập quán cùng tín ngưỡng tôn giáo, dân tộc.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/3/2014
Nguyên tác Trung văn
ẨM THỰC CẤM KỊ
饮食禁忌
Trong quyển
TRUNG QUỐC DÂN TỤC VĂN HOÁ ĐẠI QUAN
中国民俗文化大观
(quyển trung)
Chủ biên: Dương Lợi Tuệ 杨利慧
Diên Biên nhân dân xuất bản xã, 2009
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật