KHỞI NGUYÊN CỦA ẤN CHƯƠNG
(tiếp theo)
Từ
trong khởi nguyên của ấn chương có thể thấy được giá trị tự nhiên và công dụng
của ấn chương là một loại bằng chứng tín dụng, là tiêu chí của vật được niêm
phong (thời kì đầu). Nhưng ở thời cổ đại nó còn có một số công dụng khác:
- Thứ 1: nó có thể được xem
là chữ kí trên đồ vật được chế tạo ra của người làm nghề thủ công, giống như
thương hiệu sản phẩm hiện nay, đại biểu cho nhà sản xuất.
- Thứ
2: chuyên dùng làm vật để đeo. Trên lưng ấn chương có núm, giữa núm có lỗ nhỏ,
mục đích là để xỏ sợi dây để đeo bên người. Về sau làm riêng hẳn một loại ấn
dùng để đeo (tức bội ấn 佩印), dùng để “trừ khử
những điều bất tường”.
- Thứ
3: có thể dùng trong tuẫn táng.
- Thứ
4: nó còn có thể được xem là một kí hiệu của tiền tệ, như kim tệ của nước Sở thời
Chiến Quốc có ấn văn “Sính viên” 郢爰, “Trần viên” 陈爰.
Ngoài
ra, theo cách nhìn hiện nay, ấn chương còn có 2 giá trị lớn:
- Thứ
1: khảo đính sự thật lịch sử. Quan ấn là đại tông trong ấn chương cổ đại, đối với
việc khảo đính tình hình quan chế cổ đại và một người nào đó từng làm chức quan nào đó, nó có tác dụng là một chứng cứ
không thể nghi ngờ. Cho nên trong việc sưu tầm thu thập ấn chương có lưu truyền
câu nói:
Tư ấn dục kì sử, quan ấn dục kì bất sử. Cái
quan danh bất kiến vu sử, thị khả bổ cổ sử dã. Nhân danh đại bộc vu sử, thị diệc
phát tư cổ chi thâm tình.
私印欲其史, 官印欲其不史. 盖官名不见于史, 是可补古史也. 人名大暴于史, 是亦发思古之深情.
(Tư ấn
giúp cho những điều đã ghi ở sử, quan ấn giúp cho những điều chưa ghi ở sử. Vì
rằng, quan danh không thấy ghi ở sử thì quan ấn có thể bổ sung, còn nhân danh
đã ghi trong sử chứng thực những điều đã có cũng khiến người ta có lòng tư cổ
sâu sắc).
- Thứ 2:
Ấn chương có giá trị thưởng thức nghệ thuật cực cao. Theo phạm vi sử dụng ấn
chương ngày càng rộng, công nghệ chế tác ngày càng tinh xảo, chất liệu được chú
ý nên ấn chương và thư pháp cùng hội hoạ trở thành tam đại nghệ thuật chia thế
chân vạc thời cổ, nhưng so với thư pháp, hội hoạ, ấn chương mang tính tổng hợp
hơn, đặc biệt là từ sau đời Nguyên, có thể nói giá trị nghệ thuật của nó đã vượt
lên trên giá trị thực dụng của nó. Sở dĩ ấn chương trở thành một loại nghệ thuật
thưởng thức độc lập, chủ yếu có 3 nhân tố:
- Đầu
tiên, giá trị nghệ thuật của ấn chương cùng với văn tự mà nó sử dụng là triện
văn có mối quan hệ trực tiếp. Triện văn có 2 loại: “đại triện” 大篆 và “tiểu triện” 小篆
. Hình tượng nguyên thuỷ của đại triện ý vị nồng hậu, từ trong thư pháp này có
thể thấy hình thái và dấu vết của sự vật tự nhiên, trải qua sự nghiên cứu sắp đặt
của người khắc triện, có thể khắc ra mặt ấn sống động như thực. Tiểu triện là
đem hình tượng và dấu vết mà được dùng trong đại triện bỏ đi, thuần tuý nhân
công hoá. Nó chuộng sự chỉnh tề, bao dung, vuông tròn, cũng có thể co duỗi tự
nhiên. Tại một phương vị cố định bố trí mấy thể chữ tiểu triện chỉnh tề sẽ sản
sinh cảm giác bình quân, hài hoà, thư thái. Hai loại triện thư này về bản chất
và ngoại hình đều thống nhất với mục tiêu truy cầu nghệ thuật, nhân đó đã đặt nền
móng cho tính nghệ thuật triện khắc. Trong ấn chương, nó còn thông qua cái đẹp
chương pháp – sự sắp xếp ấn văn, cái đẹp thư pháp – chữ viết ấn văn, cái đẹp
đao pháp – cách khắc ấn văn, 3 phương diện này được thể hiện cụ thể.
- Thứ đến
là cái đẹp về hình thức ấn chương. Nhìn từ hình trạng, ấn chương có cái dài,
cái ngắn, cái vuông, cái tròn, cái hình bầu dục v.v… trên núm của ấn chương khắc
các hình ngư trùng điểu thú, bốn bên của ấn chương cũng có khắc các loại phù
điêu, không những khiến cho ấn chương và nghệ thuật điêu khắc dung hợp thành nhất
thể, mà còn khiến cho cái đẹp bình diện của ấn văn ấn chương và cái đẹp lập thể
điêu khắc cũng dung hợp thành nhất thể. Thêm vào đó là chất liệu, màu sắc khiến
cho người ta sau khi xem cảm thấy hứng khởi.
- Cuối
cùng, chất liệu ấn chương có vàng, bạc, ngọc, đá v.v… bản thân chúng đã là trân
phẩm tự nhiên, lại được thêm vào điêu khắc trang trí nên càng tăng thêm mĩ cảm.
Tóm lại,
từ giác độ thưởng thức nghệ thuật mà nói, trong ấn chương có cái đẹp thư pháp,
cái đẹp triện khắc, cái đẹp điêu khắc, cái đẹp tự nhiên vốn có, cái đẹp gia công, cái đẹp bình diện, cái đẹp lập thể, quả
thực là có giá trị nghệ thuật khác thường, và về giá trị về sưu tập thưởng thức
không nói cũng đã rõ.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/10/2013
Nguyên tác Trung văn
ẤN CHƯƠNG ĐÍCH KHỞI NGUYÊN
印章的起源
Trong quyển
CỔ NGOẠN THU TÀNG CHỈ NAM
古玩收藏指南
Biên soạn: Long Tùng 龙松,
Kỉ Bình 纪平
Hà Bắc nhân dân xuất bản xã, 1994.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật