TỘC, CHIÊU, MỤC
Tộc, biểu thị mối quan hệ thân thuộc.
Trong Thượng thư – Nghiêu điển 尚書 - 堯典 có câu:
Khắc minh tuấn đức, dĩ thân cửu tộc
克明俊德,以親九族
(Tỏ rõ đức lớn,
để thân với cửu tộc)
Theo thuyết cũ, cửu tộc chỉ cao tổ 高祖, tằng tổ 曾祖, tổ 祖, phụ 父, tự kỉ 自己, tử 子, tôn 孫, tằng tôn 曾孫, huyền tôn 玄孫 (1), đây là tộc cùng họ. Ngoài cửu tộc ra còn có cách nói
“tam tộc”. Tam tộc có 3 thuyết:
- Phụ 父 tử 子 tôn 孫 là tam tộc
- Phụ mẫu 父母, huynh đệ 兄弟, thê tử 妻子 là tam tộc.
- Phụ tộc 父族, mẫu tộc 母族, thê tộc 妻族 là tam tộc.
Thời cổ, một người “phạm tội” thường
liên luỵ đến đến thân tộc, thân tộc cũng bị giết. Trong Sử kí – Tần bản kỉ 史記
- 秦本紀 có chép, Tần Văn Công năm thứ 20 (năm
746 trước công nguyên) :
Pháp sơ hữu tam tộc chi tội
法初有三族之罪
(Về hình pháp bắt
đầu đặt ra tội giết tam tộc)
Theo Trương Yến 張晏, tam tộc ở đây chỉ phụ mẫu, huynh đệ,
thê tử (2). Trong Sử kí – Nguỵ
Kì Vũ An Hầu liệt truyện 史記
- 魏其武安侯列傳 có câu:
Sử Vũ An Hầu tại giả, tộc hĩ
使武安侯在者,族矣
(Nếu như Vũ An Hầu
còn sống thì giết hết cả tộc)
“Tộc” ở đây có nghĩa là “tộc tru” 族誅 (giết cả tộc). Đời sau, nói “tru cửu tộc”,
bao gồm thân thuộc trực hệ từ cao tổ đến huyền tôn, cùng với anh em ruột và anh
em họ trong thân thuộc bàng hệ, đây là hình pháp tàn nhẫn vô nhân đạo thời
chuyên chế.
Quý tộc đời Chu đem đàn ông trong tộc
từ thuỷ tổ trở xuống theo thời đại trước sau phân làm hai hàng “chiêu” 昭 và “mục” 穆. Tính từ Thái
Vương 大王 (Cổ Công Đản Phủ 古公亶父), đời kế sau Thái Vương là Thái Bá 大伯,
Ngu Trọng 虞仲 và Vương Quý 王季,
đây là hàng chiêu; Vương Quý thuộc hàng chiêu thì đời kế sau Vương Quý là Văn
Vương 文王, Quắc Trọng 虢仲, Quắc Thúc 虢叔 là hàng mục. Các đời sau nữa cứ theo đó mà tính, đời
kế sau Văn Vương là Vũ Vương 武王 lại là hàng chiêu;
đời kế sau Vũ Vương là Thành Vương 成王 lại là hàng mục. Từ
đó có thể thấy, quý tộc đời Chu dùng chữ “chiêu” “mục” để khu biệt 2 đời là cha
và con, chữ cách một đời là tương đồng. Sự phân biệt chiêu mục này cũng thể hiện
nơi tông miếu, phần mộ và lúc tế tự, thuỷ tổ ở giữa, vị thứ bên trái là hàng
chiêu, vị thứ bên phải là hàng mục. Nắm được điểm này sẽ hiểu câu trong Tả truyện – Hi Công ngũ niên 左傳 - 僖公五年:
Thái Bá Ngu Trọng, Thái Vương chi chiêu dã
大伯虞仲,大王之昭也
Quắc Trọng Quắc Thúc, Vương Quý chi mục dã
虢仲虢叔, 王季之穆也
chẳng qua ở
đây là nói Thái Bá, Ngu Trọng là đời kế tiếpThái Vương; Quắc Trọng, Quắc Thúc
là đời kế tiếp Vương Quý. Trong Tả truyện
– Định Công tứ niên 左傳 - 定公四年 cũng nói:
Tào, Văn chi chiêu dã; Tấn, Vũ chi mục dã.
曹,文之昭也;晉,武之穆也
Tào,
Tấn đều là phong quốc mang tính Cơ 姬, đây là nói tổ tiên
của nước Tào là con của Văn vương; tổ tiên của nước Tấn là con của Vũ Vương.
CHÚ CỦA
NGUYÊN TÁC
(1)- “Cửu tộc”
còn có một thuyết khác, ở đây không bàn đến.
(2)- Như
Thuần 如淳 cho rằng chỉ phụ tộc, mẫu tộc, thê tộc.
CHÚ CỦA NGƯỜI
DỊCH
Chiêu, mục là chế độ tông pháp cổ đại
Trung Quốc. Sự sắp xếp thứ tự nơi tông miếu hoặc nơi mộ phần thì thuỷ tổ ở giữa,
phụ bên tả là chiêu, tử bên hữu là mục, đời thứ 1 là chiêu, đời thứ 2 là mục, đời
thứ 3 là chiêu, đời thứ 4 là mục, đời thứ 5 là chiêu, đời thứ 6 là mục.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 16/7/2013
Nguyên tác Trung văn trong
CỔ ĐẠI HÁN NGỮ
古代漢語
(tập 3)
Chủ biên: Vương Lực 王力
Trung Hoa thư cục, 1998.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật