DIỄN BIẾN QUAN XƯNG TỂ TƯỚNG
QUA CÁC TRIỀU ĐẠI
TRIỀU THANH
Năm 1616, khi Thanh Thái Tổ Nỗ Nhĩ Cáp
Xích 努尔哈赤kiến lập chính quyền Hậu
Kim, quan chế rất đơn giản, chỉ lập 5 đại thần phụ tá cho mình.
Năm Thiên Thông 天聪 thứ 10 (năm 1636) đời Thanh Thái Tông Hoàng Thái Cực
皇太极, triều Thanh lại thiết lập
Nội bí thư viện 内秘书院, Nội quốc
sử viện 内国史院, Nội hoằng văn viện 内弘文院 gọi chung là Nội tam viện
(sau đổi gọi là Nội tam quán), phân biệt nắm giữ việc khởi thảo văn
thư, sắc dụ, thu lục tấu sớ, cố vấn ứng đối, trở thành cơ quan giúp Hoàng
đế xử lí chính sự. Trong Nội tam viện, mỗi viện lấy Đại học sĩ làm trưởng quan
của viện mình (1 người Mãn 1 người Hán), là tiền thân của Tể tướng triều Thanh.
Sau khi quân Thanh vào trung nguyên kiến lập chính quyền
toàn quốc, vào năm Thuận Trị 顺治 thứ 15 (năm 1658), mô phỏng theo chế độ nhà Minh, đem Nội
tam viện đổi gọi là Nội các 内阁, đặt Nội các Đại học sĩ, Hiệp biện Đại học sĩ làm chính,
phó trưởng quan. Năm Ung Chính 雍正 thứ 7 (năm 1729), Nội các chính thức trở thành cơ cấu trung
ương của triều đình, Đại học sĩ và Hiệp biện Đại học sĩ cũng chính thức trở
thành chính, phó Tể tướng.
Năm
sau, Ung Chính lại lập Quân cơ phòng 军机房. 3 năm sau, đổi gọi là Biện lí Quân cơ xứ 办理军机处, sau gọi tắt là Quân cơ xứ,
giúp Hoàng đế xử lí những công việc trọng yếu, nắm giữ quân quốc đại kế. Quân
cơ xứ đặt Quân cơ đại thần (thường gọi là Đại quân cơ) làm Tể tướng. Khi Quân
cơ đại thần nhận lãnh chức vụ, dựa vào sự kinh lịch của mỗi người mà phân ra là
Quân cơ xứ hành tẩu 军机处行走, Đại thần thượng hành tẩu 大臣上行走, Đại thần thượng học tập hành tẩu大臣上学习行走… Số người thì không nhất định,
lúc ban đầu lập 3 người, sau tăng lên từ 4 đến 8 người, lúc nhiều nhất là 11
người, do Hoàng Đế đích thân tuyển chọn từ Thân vương, Đại học sĩ, Thượng thư,
Thị lang cùng Tổng đốc, Tuần phủ. Sau khi vào Quân cơ xứ vẫn bảo lưu chức vụ ở
bộ viện hoặc đốc phủ trước đó, thường có sự thăng chuyển điều động. Trong Quân
cơ đại thần, lập 1 người lãnh ban, do đại thần người Mãn đảm nhiệm, nắm giữ
quân chính, là người đứng đầu Quân cơ đại thần, tức Thủ phụ 首辅. Từ đó, Quân cơ đại thần trở
thành Tể tướng trên thực tế, Đại học sĩ chỉ là Tể tướng trên danh nghĩa; nhưng
Quân cơ đại thần thường đeo luôn danh hàm Đại học sĩ.
Năm
cuối cùng niên hiệu Tuyên Thống 宣统 (năm 1911), Quân cơ xứ bị triệt tiêu, trước sau thành lập
qua Hoàng tộc nội các và Trách nhiệm nội các, đặt Nội các tổng lí đại thần, tức
Tể tướng.
Tháng
2 năm sau, Tuyên Thống tuyên bố thoái vị, nhà Thanh diệt vong, đế chế bị lật đổ,
chức Tể tướng của vương triều phong kiến từ đó cũng cáo chung.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 16/4/2013
Nguyên tác Trung văn
LỊCH ĐẠI TỂ TƯỚNG
QUAN XƯNG ĐÍCH DIỄN BIẾN
历代宰相官称的演变
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ
TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm
Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất
bản xã, 1999.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật