BẤT KHI ÁM THẤT
不欺暗室
GIỮ MÌNH NGHIÊM CẨN NGAY CẢ NƠI TỐI VẮNG
Giải thích: Ở những nơi mà người ta không nhìn thấy, cũng không được làm những việc ám muội. Hình dung tâm địa trong sáng.Xuất xứ: Hán – Lưu Hướng 刘向 Liệt nữ truyện 列女传, quyển 3.
Quốc quân của nước Vệ là Vệ Linh Công 卫灵公, một đêm nọ nghe thấy tiếng xe ngựa từ xa chạy đến, khoảng chừng đến cung môn thì im bặt. Qua một lúc sau tiếng xe ngựa lại vang lên, nghe từ gần rồi xa dần, và cuối cùng cũng im bặt. Vệ Linh Công hỏi phu nhân:
Nàng biết đó là ai không?
Phu nhân tự tin đáp rằng:
Đó chẳng ai khác, chỉ có thể là Đại phu Cừ Bá Ngọc 蘧伯玉! (1)
Vệ Linh Công lại hỏi:
Nàng làm sao biết đó là ông ta?
Phu nhân đáp rằng:
Thần thiếp nghe nói, phàm thần tử đi qua trước cung môn, đều phải xuống xe cung kính. Trung thần, hiếu tử không phải trước mặt mọi người mới cố ý làm như thế, ngay cả những nơi không người cũng không được có hành vi cẩu thả. Cừ Bá Ngọc là người hiền nổi tiếng của nước Vệ, có nhân có trí, rất tuân thủ lễ tiết. Lúc nãy nhất định là ông ta đi qua cung môn, dừng xe lại tỏ ý cung kính. Tuy trong đêm vắng không ai nhìn thấy, ông ta vẫn tuân thủ lễ nghi.
Vệ Linh Công sai người đi hỏi cho rõ sự tình. Người đi xe trong đêm nọ đúng là Cừ Bá Ngọc. Vệ Linh Công cố ý nói với phu nhân:
Phu nhân đoán sai rồi, người đó không phải là Cừ Bá Ngọc!
Phu nhân cung kính nói rằng:
Thần thiếp chúc mừng quân vương! Hoá ra thần thiếp chỉ biết nước Vệ chỉ có một đại hiền nhân là Cừ Bá Ngọc, xem ra hiện nay còn có một đại phu giống như ông ta. Người hiền càng nhiều, nước Vệ càng hưng vượng, cho nên thần thiếp mới chúc mừng quân vương.
Vệ Linh Công nói rằng:
Hoá ra là thế, nàng quả thật là bậc nữ nhân tài trí!
Và Vệ Linh Công đã nói cho phu nhân nghe hết chân tướng sự việc.
CHÚ THÍCH CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- CỪ BÁ NGỌC: họ Cừ 蘧 tên Viện 瑗, Bá Ngọc 伯玉là tên tự, người nước Vệ thời Xuân Thu, làm quan trải qua 3 triều vua: Hiến Công, Tương Công và Linh Công. Linh Công khen là hiền đại phu. Cừ Bá Ngọc nổi tiếng hiền đức. Khi mất có tên thuỵ là Thành Tử 成子.
Thiên Hiến vấn 憲問 trong Luận ngữ 論語 có nhắc đến Cừ Bá Ngọc:
Cừ Bá Ngọc sử nhân ư Khổng Tử…
蘧伯玉使人於孔子 …
(Cừ Bá Ngọc phái sứ giả đến thăm Khổng Tử …)
Ở đoạn này, trong Tứ thư 四書của Hương Cảng Quảng Trí thư cục đã giải thích rằng:
Cừ Bá Ngọc danh Viện thị Vệ quốc đích hiền đại phu. Khổng Tử tại Vệ đích thời hậu, Cừ Bá Ngọc phái sứ giả lai vọng Khổng Tử …
蘧伯玉名瑗是衛國的賢大夫. 孔子在衛的時候, 蘧伯玉派使者來望孔子…
(Cừ Bá Ngọc tên Viện là vị hiền đại phu của nước Vệ. Khi Khổng Tử ở nước Vệ, Cừ Bá Ngọc phái sứ giả đến thăm Khổng Tử …)
(Hương Cảng Quảng Trí thư cục xuất bản, tập Luận ngữ , trang 270)
Trong nguyên tác là chữ “cự” 遽, không phải chữ “cừ” 蘧.
Căn cứ theo các nguồn tư liệu trên, tôi chọn chữ “cừ” 蘧.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/7/2012
Dịch từ nguyên tác Trung văn
BẤT KHI ÁM THẤT
不欺暗室
Trong quyển
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại văn nghệ xuất bản xã, 2004.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật