CÂY BẠCH ĐẦU ÔNG
Bạch đầu ông 白头翁 là loại cây sinh trưởng lâu năm, rễ có hình trụ, phần thân ở dưới đất phình to. Khắp cây phủ một lớp lông mềm trắng, lá từ phần thân dưới mọc lên, có 3 khía với 1 cuống dài, mép lá răng cưa. Đầu xuân hoa nở trước lá, hoa mọc ra ở đầu cành, 6 cánh màu tím, mặt ngoài cánh hoa có lông trắng. Trái nhỏ mọc thành chùm, nơi phần đầu mọc ra những sợi màu bạc láp lánh dưới ánh nắng rất đẹp, mới nhìn giống như đầu tóc bạc. Loại cây này sinh trưởng ở những đồi núi, ruộng đồng hoang vu, hiện nay được trồng xen ở các viên lâm, cũng có thể trồng chậu làm cây cảnh. Truyền thuyết kể rằng: Thi nhân Đỗ Phủ 杜甫 thời Đường khi ở kinh thành cuộc sống rất nghèo khổ, nhưng bản tính rất yêu thích cỏ cây. Khi tuổi già suy yếu, lại gặp cảnh long đong. Có một lần, ông ăn bát cháo thừa của hai ngày trước để lại, không ngờ bụng đau dữ dội, trên thổ dưới tả, nhưng không có tiền để thuốc thang. May mà Đỗ Phủ có biết chút ít về dược lí, ông liền ra khu đất hoang cạnh nhà hái một nắm Bạch đầu ông rửa sạch sắc thành thuốc uống. Uống liền mấy lần như vậy bệnh thuyên giảm hẳn. Nhân đó Đỗ Phủ làm 2 câu thơ:
Tự lân bạch đầu vô nhân vấn
Lân nhân nãi vi Bạch đầu ông
自怜白头无人问
怜人乃为白头翁
Tự thương thân mình đầu bạc mà không ai đến thăm hỏi
(Cây) Vì thương người nên trở thành Bạch đầu ông.
Hai câu này lưu truyền đến hiện nay.
CHÚ THÍCH CỦA NGƯỜI DỊCH
BẠCH ĐẦU ÔNG 白头翁còn có những tên khác như: Nại hà thảo 奈何草, Phấn nhũ thảo 粉乳草, Bạch đầu thảo 白头草, Lão cô thảo 老姑草, Cúc cúc thảo 菊菊草, Lão ông hoa 老翁花, Lão quan hoa 老冠花, Miêu trảo tử hoa 猫爪子花 …
Tên Anh văn: anemone, wood anemone, wild-flower, pasqueflower.
Tên khoa học: Pulsatilla chinensis. (Bunge) Regel
Loại cây này phân bố ở các vùng đồi núi, thuộc các tỉnh như Cát Lâm, Liêu Ninh, Hà Bắc, Sơn Đông, Hà Nam, Sơn Tây, Thiểm Tây, Hắc Long Giang …
Truyền thuyết kể rằng:
Đỗ Phủ lúc ở kinh thành cuộc sống vô cùng túng thiếu, luôn là:
Tàn bôi dữ lãnh chá
Đáo xứ tiềm bi tân
残杯与冷炙
到处潜悲辛
Chén rượu thừa cùng miếng chả nguội
Đến chỗ nào cũng âm thầm buồn khổ
Sáng sớm một ngày nọ, Đỗ Phủ ăn bát cháo thừa của hai ngày trước để lại,
bụng liền đau dữ dội, ói mửa liên tục, nhưng nhà nghèo không có tiền tìm thầy chạy thuốc. Lúc bấy giờ có một ông lão đầu bạc đi ngang qua, trông thấy tình cảnh của Đỗ Phủ vô cùng đáng thương nên ghé lại. Sau khi hỏi rõ bệnh tình liền bảo: “Ông đợi chốc lát, tôi đi hái thuốc về chữa trị cho”. Chẳng bao lâu ông lão đầu bạc hái về một nắm cỏ dại đem sắc lên cho Đỗ Phủ uống. Sau khi uống xong, bụng của Đỗ Phủ dần bớt đau và mấy ngày sau khỏi hẳn. Nhân đó Đỗ Phủ làm 2 câu thơ:
Tự lân bạch đầu vô nhân vấn
Lân nhân nãi vi Bạch đầu ông
自怜白头无人问
怜人乃为白头翁
Đỗ Phủ đã đặt tên cho loại cỏ này là “Bạch đầu ông” để biểu thị lòng cảm kích đối với ông lão đầu bạc.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn ngày 10 tháng 6 năm 2012
Trích dịch từ nguyên tác Trung văn
BẠCH ĐẦU ÔNG
白头翁
Trong quyển
THƯỞNG HOA MỊCH DƯỢC
赏花觅药
Tác giả: Cát Đức Hoành葛德宏
Thượng Hải Trung y dược đại học xuất bản xã, 2000.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật