HOA LAN
(tiếp theo)
Người đời
sở dĩ tôn sùng hoa lan, như trong Trân
Châu Thuyền 珍珠船 có câu:
Thế xưng tam hữu, trúc hữu tiết nhi sắc hoa,
mai hữu hoa nhi sắc diệp, tùng hữu diệp nhi sắc hương, duy lan độc tịnh hữu
chi.
世称三友, 竹有节而啬花, 梅有花而啬叶, 松有叶而啬香, 惟兰独并有之.
(Người
đời xưng tụng tam hữu (tùng, trúc, mai); nhưng trúc có tiết mà kém về hoa, mai
có hoa mà kém về lá, tùng có lá mà kém về hương, duy chỉ riêng lan có đủ cả ba)
Và
trong Khổng Tử Gia Ngữ 孔子家语 cũng có nói:
Dữ thiện nhân xứ, như nhập chi lan chi thất,
cửu nhi bất văn kì hương, tắc dữ chi câu hoá.
与善人处, 如入芝兰之室, 久而不闻其香, 则与之俱化.
(Ở cùng
người tốt, như ở vào nhà có cỏ chi cỏ lan, lâu ngày không ngửi được mùi hương của
chúng, vì đã bị nó đồng hoá.)
Có thể
thấy hoa lan có khả năng rèn luyện tính tình, hoàn bị nhân cách. Người xưa thường
lấy hoa lan để ở đầu thư phổ thơ văn, tượng trưng cho sự tốt đẹp của sự vật.
Như Vương Hi Chi 王羲之 đời Tấn viết bài văn lấy tiêu đề là Lan Đình tập tự 兰亭集序; Vi Ứng Vật 韦应物 với câu thơ:
Lan chương hốt hữu tặng
Trì dụng uý sở tư
兰章忽有赠
持用慰所思
(Bỗng được tặng lan chương (1)
Có thể an ủi nỗi nhớ mong)
Thời
xưa, huynh đệ kết bái, trao đổi phổ thiệp gọi là “lan phổ” 兰谱,
Nhị nhân đồng tâm, kì lợi đoạn kim; đồng
tâm chi ngôn kì xú như lan.
二人同心其利断金, 同心之言其臭如兰
(Hai người mà đồng lòng với
nhau, thì sức mạnh sắc bén có thể chặt đứt được kim loại; lời nói mà đồng lòng
thì thơm như hoa lan)
nên có từ “lan giao” 兰交,
“lan nghị” 兰谊. Khen tặng con cháu người khác thì có “Lan quế đằng
phương” 兰桂腾芳. Tại Trung Quốc còn phát hành một bộ tem bưu chính chuyên về hoa lan, đồ án cũng phong phú
tươi đẹp như thơ vịnh lan.
Còn
tham quan ô lại các đời cũng dựa vào hoa lan, nhưng đó lại có ý đồ khác. Đời
Hán, bách quan đeo hoa lan lên triều, nhằm hướng đến đế vương cùng đồng liêu biểu
thị mình là quân tử. Nhưng lan có bản tính, đeo trên người quân tử, mùi thơm dịu
dàng khiến người khác thoải mái vui tươi; đeo trên người tiểu nhân, chỉ có tư
dung mà không có mùi thơm. Điều đó khiến những nguỵ chính khách phiền não, đành
phải kết giao với bậc chính nhân quân tử, mượn sự uy nguy và thanh cao của họ để
pha loãng cái xấu cái ác của bản thân, thế là xuất hiện những câu chuyện trong
lịch sử như họ Tư Mã 司马 làm thân gia với
Nguyễn Tịch 阮籍, Nguyễn Đại Thành 阮大铖
thay Hầu Phương Vực 侯方域 chịu
bỏ ra đồ cưới. Và nhân lúc bấy giờ, vùng đất danh lợi thị phi đa phần là thế giới
nam quyền, cho nên nghe truyền hoa lan không thích những nam tính đó, họ trồng
lan không tươi tốt, chỉ có nữ tính trồng lan mới có hương khí. Cho nên có một
loại lan gọi là “Đãi Nữ” 待女, loại lan đó giữ bản
tính quân tử, có thể nói là cháu gái đích của “Hương tổ” 香祖.
Tùng xuân tự hữu thiên niên thọ
Lan huệ tranh truyền thập lí hương
松椿自有千年寿
兰蕙争传十里香
(Cây tùng cây xuân tự nó sống được ngàn năm
Hoa lan hoa huệ đua nhau toả mùi hương xa mười dặm)
Hoa lan với mùi hương dịu ngọt, ngoài dáng vẻ màu sắc
thanh tú để thưởng ngoạn ra, nó còn có giá trị về dược dụng.
..........
Hoa lan
hấp thụ khí trời đất. Hoa lan đẹp, vẻ đẹp biểu hiện sự cao nhã; hoa lan thơm,
mùi thơm u viễn phiêu dật; hoa lan thuần,
thuần đến độ trắng trong không tì vết. Nhưng càng đẹp hơn, càng thơm hơn, càng
thuần hơn, đó là phong vận quân tử được khen tặng xưa nay.
Chú của người
dịch
1- Lan chương 兰章: hình dung văn
chương hay đẹp, cũng là từ mĩ xưng thư tín của người khác.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/01/2017
Nguyên tác Trung văn
LAN HOA
兰花
Trong quyển
THƯỞNG HOA MỊCH DƯỢC
赏花觅药
Tác giả: Cát Đức Hoành 葛德宏
Thượng Hải Trung y dược đại học xuất bản xã, 2000
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật