“HÀN PHI TỬ”
TRỨ TÁC TẢN VĂN KINH ĐIỂN SẮC BÉN
(tiếp theo)
Ngoài
ra, Hàn Phi còn giỏi dùng suy lí liên tục để hình thành khí thế khiến người ta
kinh ngạc. Như trong Hàn Phi Tử có
câu chuyện “Tể thần thướng chích” 宰臣上炙:
Thời Tấn Văn Công, có một viên quan lo việc
ăn uống cho quân vương, trên miếng thịt nướng có lông. Văn Công gọi người đó đến
trách tội. Viên quan đó không ngừng xin tội, nói rằng:
Thần có ba tội đáng chết:
- Mài dao bén hơn cả gươm Can Tương 干将, nhưng cắt thịt mà lông không đứt, đó là tội thứ nhất.
- Dùng que xiên thịt mà lại nhìn không
thấy lông, đó là tội thứ hai.
- Dùng lửa nướng thịt, thịt nướng đã
chín mà lông không bị cháy hết, đó là tội thứ ba.
Có lẽ nơi gian phòng này ngầm ẩn giấu
người ghen tức với thần chằng?
Thế là
Văn Công liền triệu tập những người ở gian phòng đó lại trách vấn, quả nhiên
tìm ra được. Viên quan đó đối mặt với cái hoạ sát thân trước tiên tự xưng “thần
hữu tử tội tam” 臣有死罪三 (thần
có ba tội đáng chết) gây ra sự chú ý, tiếp đó dùng ba câu chuyển ý có sức phủ định
tội chết. Liên tiếp suy lí hình thành khí thế phản bác mạnh mẽ, khiến bản thân
thoát hiểm, còn tội nhân bị chết.
Phương
thức biện luận của Hàn Phi có thể thấy khắp nơi trong Hàn Phi Tử. Kiểu bác luận này tuy không có cái thế của kiếm vung nỏ
trương, nhưng với viên lại đoán ngục già dặn, thấy rõ chân tơ kẽ tóc, cho dù
không đồng ý với quan điểm của ông cũng khó mà chống lại với logique chặt chẽ nối
liền nhau và khí thế khiến người ta tin phục của ông. Lương Khải Siêu 梁启超 nói
rằng:
- Sở trường nhất ở văn của ông, là ở chốn phòng thủ nghiêm nhặt ông cũng có thể tự lập một vùng đất bất bại để chống lại kẻ địch, nếu không phải là một học giả tinh thâm thì không thể.
Kĩ xảo luân
lí tỉ mỉ tinh tế
Văn
chương trong bộ Hàn Phi Tử còn có một
đặc điểm khác, đó là thuyết lí tinh xác, nghị luận thấu triệt. đánh trúng chỗ lợi
hại. Sức quan sát chính trị sâu sắc của Hàn Phi đã vượt xa người thường. Ông giỏi
nắm bắt đầu mối sơ hở của đối phương, thuận theo dây mà hái trái, đồng thời kết
hợp suy lí logique, vận dụng ngôn ngữ chuẩn xác tinh mật, từng bước đem đối
phương dồn vào ngõ cụt mà không thể biện bác. Như “Bất tử chi dược” 不死之药:
Có người dâng lên Sở Vương thuốc trường sinh
bất tử, người hầu mang vào trong cung. Một thị vệ trong cung nhìn thấy liền hỏi:
- Thứ này có thể ăn được không?
Người nọ đáp:
- Được.
Thế là viên thị vệ đoạt lấy nuốt ngay.
Sở Vương rất tức giận, thị vệ giải thích rằng:
- Thần hỏi người hầu có thể ăn được
không, anh ta đáp là được, thần mới cầm lấy thuốc mà nuốt. Việc này thần không có
tội, có tội là người hầu kia. Huống nữa thứ mà vị khách dâng lên là thuốc trường
sinh bất tử, thần nuốt qua đại vương liền giết thần, đó há là chẳng phải là
“tang tử dược” 丧死药sao? Đại
vương giết một người vô tội như thần, chứng minh có người đang dối gạt đại
vương. Chẳng bằng thả thần ra.
Thế là Sở Vương thả viên thị vệ.
Cách
hành văn trong Hàn Phi Tử, câu câu
tương liên, đoạn đoạn tương quan, như bày binh bố trận, thành vàng ao sôi, tường
đồng vách săt, ý kiến trái ngược, khó mà tìm thấy chỗ để phá bỏ, phát giác ra kẽ
hở. Sự nghiêm cẩn của bản thân văn chương, như có “kim chung tráo” 金钟罩 (1)
và “thiết bố sam” 铁布衫 (2) loại tuyệt kĩ của cao thủ võ lâm, người thường khó mà
công phá.
Nói đến
sự nghiêm mật của logique, ngụ ngôn trứ danh nhất, đứng hàng đầu phải là “Tự tương mâu thuẫn” 自相矛盾:
Nước Sở có người vừa bán cái mâu lại bán cái
thuẫn. Một lần nọ, anh ta khoe cái thuẫn của mình:
- Thuẫn của tôi kiên cố nhất trên thế
giới, không có vật gì có thể đâm thủng nó,
Sau đó anh ta giơ cái mâu lên, nói rằng:
- Mâu của tôi bén nhọn nhất trên thế
giới, bất cứ vật gì nó cũng đâm thủng.
Có người hỏi anh ta:
Nếu lấy cái mâu của ông đâm vào cái
thuẫn của ông, kết quả như thế nào?
Sau khi nghe những lời đó, những người
chung quanh đều cười lên, anh chàng nước Sở nọ không biết trả lời như thế nào.
(hết)
Chú của người
dịch
1- Kim chung
tráo 金钟罩: Tức một loại võ công luyện thân thể rắn chắc đến mức như được một chiếc
chuông bằng vàng chụp lên toàn thân, ngoại lực khó mà công kích.
2- Thiết bố sam 铁布衫: Cũng là một loại võ công luyện thân thể rắn chắc như được mặc một chiếc áo bằng sắt, ngoại lực cũng không thể công kích.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/12/2022
Nguyên tác Trung văn
TÊ LỢI TẢN VĂN KINH ĐIỂN CHI TÁC
“HÀN PHI TỬ”
犀利散文经典之作
“韩非子”
Trong quyển
NHẤT BẢN THƯ ĐỘC ĐỔNG
TRUNG QUỐC TRUYỀN THUYẾT VĂN HOÁ
(quyển 1)
一本书读懂中国传说文化
Tác giả: Thạch Khai Hàng 石开航
Bắc Kinh: Trung Hoa Hoa kiều xuất bản xã, 2012, tái bản
2019