MẶN TÌNH CÁT
LUỸ LẠT TÌNH TAO KHANG (1480)
Cát luỹ: Bài Cưu mộc 樛木ở phần Chu Nam 周南trong Kinh Thi gồm 3 chương, mỗi chương 4 câu.
Hai câu mở đầu mỗi chương là:
Nam hữu cưu mộc
Cát luỹ luy chi
..........
南有樛木
葛藟累之
..............
(Núi
nam có cây lớn cành cong xuống
Dây
cát dây luỹ bám vào)
Nam hữu cưu mộc
Cát luỹ hoang chi
................
南有樛木
葛藟荒之
.................
(Núi
nam có cây lớn cành cong xuống
Dây
cát dây luỹ bao trùm lên)
Nam hữu cưu mộc
Cát luỹ oanh chi.
............
南有樛木
葛藟萦之
..............
(Núi
nam có cây lớn cành cong xuống
Dây
cát dây luỹ leo quấn quýt)
Cưu mộc
là cây lớn có cành cong xuống; cát và luỹ là hai loài thực vật dây leo.
Vệ
Hoành 卫宏đời Hán trong Mao
thi 毛诗传truyện cho rằng: Bài Cưu mộc 樛木 ý
nói bà Hậu Phi đối đãi với kẻ dưới, khiến cho kẻ dưới không có lòng đố kị.
Chu Hi 朱熹đời Tống trong Thi
tập truyện 诗集传 cho rằng: Bà Hậu
Phi đối đãi chúng thiếp dưới mình khiến cho họ không có lòng đố kị, cho nên
chúng thiếp đều ca người đức của bà rằng: Núi nam có cây lớn cành cong xuống,
dây cát dây luỹ bám leo lên, người quân tử vui sướng kia, phúc lộc khiến cho sống
được yên ổn.
Có tư liệu
cho rằng đây là bài dân ca diễn xướng trong hôn lễ, chàng rể được xem là cưu mộc,
cô dâu được xem là cát luỹ.
Tao khang
Tao 糟 là
bã rượu khi ủ rượu lọc ra mà có.
Khang 糠 là lớp
bọc ngoài của hạt ở các loại lúa đạo, mạch, cốc, như “mễ khang” 米糠, “mạch khang” 麥糠.
“Tao
Khang” xuất xứ từ Hậu Hán thư .
quyển nhị thập lục – Tống Hoằng truyện 後漢書 . 卷二十六 - 宋弘傳
Tống Hoằng宋弘 người Trường An 長安 Kinh Triệu 京兆 đầu
thời Đông Hán. Quang Vũ Đế Lưu Tú 光武帝劉秀 lên ngôi, trưng bái ông làm Thái trung đại phu, sau
thăng làm Đại tư không. Tống Hoằng trước sau tiến cử cho triều định hơn 30 hiền
sĩ, có người làm quan đến chức Tướng hoặc công
khanh. Tống Hoằng làm quan thanh
liêm, dám dâng lời nói thẳng, được Quang Vũ Đế coi trọng, sau phong làm Tuyên
Bình Hầu 宣平侯.
Chị của
Quang Vũ Đế là công chúa Hồ Dương 湖陽. Đương thời, chồng
của công chúa đã mất. Có một lần, Quang Vũ Đế và công chúa Hồ Dương cùng bàn luận
về các đại thần trong triều, Quang Vũ Đế cũng nhân cơ hội dò xem ý nguyện của
chị. Công chúa nói rằng:
Tống Hoằng nghi biểu trang trọng, phẩm đức dữ
tài thức câu giai, mãn triều đại thần vô nhân khả tỉ.
宋弘儀表莊重, 品德與才識俱佳, 滿朝大臣無人可比
(Tống
Hoằng dáng vẻ trang trọng, phẩm đức và tài năng học thức đều tốt, đại thần cả
triều không có ai sánh lại)
Những lời
đó hợp với ý của Quang Vũ Đế.
Về sau
Quang Vũ Đế triệu kiến Tống Hoằng, đồng thời bảo công chúa Hồ Dương nấp sau bình
phong. Quang Vũ Đế nói với Tống Hoằng:
Ngạn ngôn quý dịch giao, phú dịch thê,
nhân tình hồ?
諺言貴易交, 富易妻人情乎?
(Lời tục có nói, sang đổi bạn,
giàu đổi vợ, đó là thường tình của con người chăng?)
Tống Hoằng
đáp rằng:
Thần văn bần tiện chi tri bất khả vong,
tao khang chi thê bất há đường
臣聞貧賤之知不可忘, 糟糠之妻不下堂
(Bạn bè lúc nghèo khó kết giao
với nhau không thể quên, thê tử cùng với mình chung hoạn nạn không thể bỏ)
Thế là
Quang Vũ nói với công chúa Hồ Dương:
Sự bất hài hĩ
事不諧矣
(Sự việc không thành rồi)
Bởi “tao
khang” là thức ăn không đáng giá mà người nghèo dùng cho đỡ đói, cho nên “tao
khang chi thê” được dùng để ví người vợ cùng chung hoạn nạn với mình lúc nghèo
khó; và “tao khang” 糟糠, “tao khang thê” 糟糠妻cũng
là những biệt xưng của thê tử.
Tin nhà ngày
một vắng tin
Mặn tình cát
luỹ lạt tình tao khang
(“Truyện Kiều” 1479 – 1480)
Cát luỹ: Nh. Cát đằng. Cũng dùng để chỉ thân phận người vợ lẽ.
Tao khang: Vốn nghĩa bã rượu và tấm: nghĩa bóng chỉ người vợ lấy
trong cảnh hàn vi, tức là vợ chính.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Cát luỹ
là thiếp, tào khang là vợ cả
Tống Hoằng truyện: Tào khang chi thê bất khả
hạ đường.
宋弘傳: 糟糠之妻不可下堂
(Truyện
Tống Hoằng: Vợ lấy từ thuở hàn vi tấm cám, không nên hạ bực xuống)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Cát luỹ ở đây ý nói vợ bé, tức Thuý Kiều; tao khang ý
nói vợ cả, chỉ Hoạn Thư.
Bản “Kim Vân Kiều” của Bùi Khánh Diễn, câu 1480 là:
Mặn tình cát luỹ, NHẠT tình TÀO khang
Trong “Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn
phiên Nôm, câu 1479 là:
Tin nhà ngày một THẦM tin
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 21/8/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật